Biz onlardan evvel nice nesilleri helak ettik. Bu onları hidayete sevk etmedi mi? Hâlbuki kendileri de onların yollarında yürüyüp duruyorlar bunda selim akıl sahipleri için elbette ibret verici ayetler vardır. (Taha.20/128)
Ayette geçen Ulü'n-Nüha kelimesi Kur’an-ı Kerim'de iki yerde geçmektedir. Nüha nühyenin cemisi olup akıl manasındadır.Ulü'n-Nüha akıl sahipleri. Tefekkür sahibi olup ibret alan kimseler demektir nüha veya nehy aklın meziyetine delalet eder. Çünkü nehy bir şeyden geri durdurma sayesinde kötülükten vazgeçen akıllı kimseler için geçerlidir. İbni Asur,aklın nüha diye isimlendirilmesinin sebebi, helake vesile olabilecek kötü işlerden alıkoyması ve son vermesidir demektedir.
Mevdudi akıllarını hakkı bulmak için kullananlar diye, Elmalılı ise, batıla ve kötü şeylere uymaktan sakındıran bir akla sahip olanlar diye yorumluyor. Sonuç olarak her türlü akli melekeyi iyi bir şekilde kullanıp, geçmiş olaylar ve cereyan eden hadiseler üzerinde tefekkür edip, ona uygun bir düşünce elde eden ve meşru bir hayat tarzı ortaya koyan insanlar bu kötü sonuçtan sakınabilirler. Öğüde kulak verdikleri gibi, her türlü delili kullanarak yanlışlardan sakınırlar hikmeti elde ederler. Nüha sahipleri hikmete uygun bir tekâmül çizgisi elde ederler.
Hikmet sahibi biri olmak için sadece bilgide yeterli olmak ve bilgide derinleşmek ölçü değildir. Bilgiyi bilinç haline getirip, ibadet aşkı ile bilginin önderliğinde mücadele eden, hakka ulaşmak için çaba sarf eden, ibret alan akıl sahibi insanlar ancak hikmet sahibidirler.Hikmeti ise ancak Allah'ın rızasını kazanmak ve Allah’ın kullarına faydalı olmak için çabaladığımızda muhafaza edebiliriz.
"İbret” Sözlükte: geçmek, aşmak bir nehrin bir kıyısından öbür kıyısına yani karşı tarafa geçmek, rüya tabir etmek, bir halden başka bir hâle geçmek, mâziden ders almak, gözyaşı ”anlamlarında geçmektedir. Abr kökünden gelen ibret, kavram olarak görünenden görünmeyene geçmek, olayların dış yüzüne bakıp onlardaki hikmeti kavramaya çalışmak, olaylardan ders alıp davranışlarını buna göre düzenlemek demektir.Yanlış, kötü davranışlardan sakınmayı sağlayan olgu ya da bu gibi olgulardan alınması gereken sonuç, hisse, ders.
Yaptığımız tercihlerin bir bedeli, karşılığı olduğunu bilmek ve bunu göze almamız gerekiyor. Zira ahlakımızı tercihlerimiz belirler. Tercihlerimiz ise tefekkür sonucu ibret alarak seçtiklerimiz olmalıdır.
"Andolsun biz, Kur’an’ı düşünüp öğüt almak için kolaylaştırdık. Var mı düşünüp öğüt alan? " (Kamer.54/17)
Bu çağrıdaki 'ibret' sözcüğü, Kur’an’a bakış açımızı son derece net bir şekilde belirliyor. Önündeki Kur’an’ın sayfalarını açan insan, bu kitabın ona kim tarafından gönderildiğini ciddi anlamda düşünecek olursa, kendisine düşen tavrın bir ibretten başka bir şey olamayacağını çok çabuk bir şekilde kavrayacaktır.
Hüküm çıkarmak özel bir iştir ve donanımlı bir altyapıya ihtiyaç vardır. İbret almak için gerekli olan şey ise, gören bir göz ile samimi olarak Allaha yönelmiş bir gönülden ibarettir. Bu duruşa sahip olan her insan, Allah’ın huzurunda olma bilinci ve edebi içinde Kur’an’a kulağını verecek olursa, onda hayatına hayat katacak çok öğütler ve ibretler bulur.
“Ki onlar, sözü işitirler ve en güzeline uyarlar. İşte onlar, Allah'ın kendilerini hidayete erdirdiği kimselerdir ve onlar, temiz akıl sahipleridir.” (zümer.39/18)
Zamanımızın hâkim değerleri, özellikle dünya hayatının her konuda en önemli referans olarak alınması, Kur’an’dan alınacak ibretlerin önünde çok büyük bir engel teşkil etmektedir. Bu konuda da Kur’an’ın uyarıları mevcuttur; bu uyarılara kulak veren insan, her zaman Kur’an’dan ve elçininçağlar üstü örnekliğinden doğru bir şekilde dersini alabilir ve bu derslerde kendisini Rabbinin rızasına yaklaştıracak bir yol bulabilir.Kur’an’ı okuyacağın zaman, kovulmuş şeytandan Allah'a sığın.Yaşadığımız hayat, bütün araçlarıyla, insana az çalışıp çok kazanmayı, tüketmeyi ve eğlenerek gününü gün etmeyi hedef olarak gösteriyor. Bu çarkı tersine döndürmek için, çalışmayı, bir ideal sahibi olmayı ve üretmeyi hedef olarak insanların önüne koyacak Ulü'n-Nüha sahibi örnek şahsiyetlere ihtiyaç vardır.