İlyas Buzgan yazdı;
Truman Doktrini, Marshall Planı ve Türkiye’nin NATO’ya üye olmasıyla stratejik düzeye evrilen Türkiye-Amerika ilişkileri, gerek soğuk savaş döneminde gerekse soğuk savaş sonrası dönemden 2010’lu yılların başlarına kadar bir dizi kriz yaşadı ve bu krizler başarıyla atlatıldı. 2010’lu yılların başlarından itibaren beliren bazı yeni sorunlar ise Türkiye-Amerika ilişkilerini derinden sarstı ve sarsmaya devam ediyor. Bu yazının amacı ilişkileri sarsan sorun alanlarının dökümünü çıkarmak, tarafların tez ve pozisyonlarını analiz etmek ve ilişkilerin geleceğine dair öngörüler sunmaktır.
Önce krize neden olan sorunların dökümünü çıkaralım.
1-Türkiye ve Amerika’nın Arap Baharı sürecinde farklılaşan jeopolitik ve jeostratejik tercihleri.
2-15 Temmuz Darbe Girişiminde Amerika’nın rolünün olduğuna dair Türkiye’nin tezi.
3-İran’a uygulanan ambargonun Türkiye tarafından delindiği yönündeki Amerikan tezi.
Şimdi sırasıyla politik tercih farklılıkları, ithamlara dayanan karşılıklı tezler ve bunların ürettiği sonuçları analiz edelim.
Türkiye, Arap Baharı süresi boyunca özellikle Tunus, Mısır ve Suriye’de otoriter rejimleri devirmeye odaklanan genel olarak toplumsal, özel olarak İslamcı hareketleri destekleyen bir politika izledi.
Tunus’ta Zeynel Abidin Bin Ali’nin devrilmesinden sonra yapılan 2011 seçimlerinde oyların %29’unu alarak birinci parti olan İslamcı Nahda Hareketini desteklemesi, AKP’nin farklılaşan jeopolitik ve jeostratejik tercihinin ilk sinyaliydi.
Mısır’da Hüsnü Mübarek’in devrilmesinden sonra yapılan seçimlerde İhvan’ı-Müslimin cemaatinin iktidara gelmesi AKP tarafından desteklenirken, ABD ve İsrail tarafından Camp David düzeninin sonunun başlangıcı, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından da İran Devriminden sonra ikinci bir kabus olarak nitelendirildi. İhvan’ın 11 aylık iktidarının ABD, İsrail, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin desteklediği askeri bir darbeyle sonlanması ve ardından İhvan’ın terör örgütü olarak ilan edilmesi Türkiye’nin Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan ile ilişkilerini kopma noktasına getirirken, Amerika ve İsrail ile ilişkilerini ise kırılgan hale getirdi.
Türkiye ilk etapta Tunus, Libya ve Mısır’dan sonra Arap Baharı’nın dördüncü patlama alanı olan Suriye’de Esed Rejimini demokratik reformlar yapmaya ikna etme stratejesi üzerine kurulmuş bir politika izledi.
Esed’in, muhalif heterojen hareketlerin protesto yürüyüşlerini şiddet uygulayarak bastırmayı tercih etmesi, Türkiye’nin yeni bir politika belirlemesine neden oldu. Türkiye’nin bu yeni politikasının ana amacı Esed Rejiminin devrilmesiydi, Türkiye bu amaca ulaşmak için Amerika ile birlikte muhalif grupları örgütleyen bir strateji izledi. IŞİD’in 2013 yılında Suriye’yi yeni bir savaş olanı olarak ilan etmesi ve saldırılarını yoğunlaştırması Rusya ve İran’ın fiilen sahaya inmeleriyle sonuçlandı. IŞİD’in kısa bir sürede Suriye’nin bir çok bölgesini işgal etmesi ile Rusya ve İran’ın Esed Rejimini koruyan istikrarlı politikaları Amerika’nın Suriye Stratejisini değiştirmesinin en önemli iki nedeniydi. Amerika’nın 2014 yılından itibaren Suriye Rejimini devirmeyi terk eden ve PYD ile YPG’yi destekleyen yeni stratejisi Türkiye’nin milli güvenlik kaygılarını artırmakla kalmadı aynı zamanda Türkiye’nin Suriye’de yalnızlaşmasına da neden oldu. Türkiye, Suriye rejimini devirmeyi amaçlayan istikrarlı politikasını 2016 yılına kadar sürdürdü.15 Temmuz 2016’da FETÖ tarafından gerçekleştirilen başarısız askeri darbe girişimi Türkiye’nin ulusal güvenlik paradigması ve Suriye politikasını önemli ölçüde değiştirdi.
15 Temmuz askeri darbe girişiminden Amerika’yı sorumlu tutan Türkiye, Suriye’de Rusya ve İran ile yeni bir ilişki dönemini başlattı. Bu ilişkinin iki stratejik ana amacı vardı: Birinci amaç Suriye’nin terörden arındırılması, ikinci amaç ise Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunmasıydı. Taraflar söz konusu amaçlara ulaşmak için Astana Sürecini kurumsallaştırdı. Türkiye’nin süreç içinde Rusya’nın onayı ile Fırat Kalkanı ve Zeytin Dalı operasyonunu başarıyla gerçekleştirmesi Türkiye-Rusya ilişkilerinin askeri ve stratejik düzeye evrilmesine neden oldu. Türkiye’nin Rusya ile kurduğu stratejik ilişkiler ilk meyvesini S-400 Füze Savunma Sistemi’nin alınmasıyla verdi. Amerika, Türkiye’nin farklılaşan yeni Suriye stratejisini düşman devletlerle iş birliği ve jeostratejik eksen kayması olarak nitelendirdi. Amerika, Türkiye’nin farklılaşan bu stratejik tutumuna İran dosyası, F-35 Uçak Projesi ve CAATSA yaptırımlarını açarak meydan okudu. Şimdi bu dosyaları sırasıyla analiz edelim.
