Yeni Pencere’den Arif Karaçam yazdı;
27 Kasım 2024’te Heyet-i Tahriru’ş Şam’ın öncülüğünde başlatılan saldırılar sonucunda Esat Rejimi’nin kontrolündeki Halep şehrinin hızla el değiştirmesi herkesi şaşırttı. Muhalif güçlerin Hama’ya doğru ilerleme kaydedebilmesiyle Esat rejiminin tamamen çözüldüğüne yönelik iddialar konuşulmaya başlandı. Fakat rejim güçleri Hama kırsalında muhalif grupları durdurmayı başarmış görünüyor. Yeni statükonun sınırları tam olarak nereden çizilecek kestirebilmek zor lâkin Suriye’de çok fazla can almış iç savaşın yeniden hortladığından bahsetmek için erken değil.
Suriye halkı on üç yıldır süren bu berbat boğazlaşmadan ötürü çok büyük bir bedel ödedi. Savaşlar haddizatında insan soyunun en iğrenç pratiğidir. Her türlü haksızlığa zemin hazırlar, her türlü adaletsizliği meşrulaştırır. İç savaşlar daha da beterdir: Aynı dili konuşan, aynı yurdu paylaşan insanlarının birbirlerini boğazladığı korkunç mücadelelerdir. Eğer ortada adil ve onurlu bir çözüm olanağı varsa savaşı sürdürmek cinayetten başka bir şey değildir.
Suriye iç savaşının tarihi karmaşık ve uzun fakat şimdiye dek yaşananları şöyle özetlemek mümkün: Esat rejimi tarafından hunharca boğulmaya çalışılan Suriye halkının haklı isyanı, dış güçlerin erken askerileştirme operasyonu sonucunda silahlı çatışmalara evrildi. Fakat Türkiye, Katar ve ABD gibi güçlerin tesiriyle Suriyeli muhalifler askeri ve siyasi çatılar kurabilmişse de bu yapılar ABD’nin koşullarını sağlayacak asgari bir ahenk ve kapsayıcılığa ulaşamadı. Aşamalar içinde cihadî selefi örgütlerin mücadelede ağırlığı devralmasıyla ABD rejim değişikliğini sağlamak için aktif müdahalede bulunma iradesini göstermeyi reddetti. Suriye’deki bu boşluğu Rusya doldurdu. Neticede, önce Hür Subaylar Hareketi ve sonra ÖSO’yla temsil edilen Batı yanlısı muhalif güçler gitgide zayıfladı ve Suriye sahasını cihadî selefi gruplar domine etti. Bu durum, rejimin tüm hikâyeyi bir “terörle mücadele” meselesine indirgemesine olanak tanıdı. Neticede, son sahnede hemen tüm muhalif güçler cihadî selefiler haline gelmişti ve büyük bir hezimetin sonunda İdlib’e sıkıştırılmışlardı.
Böylece iki açıdan herhangi bir müzakerenin zemini kalmamıştı: Öncelikle bu yapı “ulusal” değil “küresel”, kapsayıcı değil tekfirci, müsamahakâr değil katı ve yasakçıydı. Üstelik dış destekleri de tartışmalıydı. Dolayısıyla rejim, kolayca meşru aktörler olmadıklarını iddia edebilirdi. İkinci olarak, İdlib’teki “Kurtuluş Hükümeti”nin herhangi bir pazarlık gücü yoktu. Zira yalnızca İdlib bölgesini kontrol ediyorlardı ve zaten bir yenilginin sonucu olarak oradaydılar. Dolayısıyla rejime göre tüm öykü artık bir terörle mücadele meselesi olarak “İdlib Sorunu”nun nasıl çözüleceğinden ibaretti.
Fakat 27 Kasım’da başlatılan saldırılar bu sahneyi alabildiğine değiştirdi. Öncelikle HTŞ bu saldırılar aracılığıyla askeri anlamda rüştünü ispatladı. Geçen yıllarda ABD yaptırımlarının etkisiyle Esat rejimi çöküşe giderken İdlib’teki yapının görece yüksek bir idari ve askeri kapasiteye ulaşmış olduğu görüldü. İkinci olarak, bu süreçte HTŞ’nin hiç de alışıldık cihadî selefi refleksleri sergilemediğini gözlemledik. Azınlık gruplarının Suriye’nin bir parçası olduğunu ilan ettiler, şehri ele geçirdiklerinde yargısız infazları ve yağmaları cezalandıracaklarını açıkladılar. Kamusal söylemlerinde de rejimden mezhebi kimliğini hiç telaffuz etmeden, “suçlu rejim” tabiriyle bahsettiler. Tam da bu iki faktörle beraber kurulan yeni sahne, Suriye’de müzakereleri yeniden mümkün kılabilir.
Kanaatimce, Suriye’deki iç savaşla ilgili dışarıdan bakan tüm tarafların kabul edebileceği iki olgusal gerçeklik mevcut. İlk olarak Esat diktatoryası adil ve sürdürülebilir değildi ve Suriye’de halk isyanında haklıydı. İkinci olarak, bugünkü koşullarda Esat diktatoryası HTŞ aracılığıyla devrilirse, İsrail’e karşı direnişin en önemli ayaklarından biri olan Hizbullah’ın ikmal hattı kesilmiş olacak. Aynen Suriye halkı gibi, Lübnan halkı da İsrail’e karşı kendini savunmakta haklı ve bu da Suriye’den geçen ikmal hattına bağlı. Üstelik Lübnan direnişinin Filistin direnişi için çok önemli olduğu da su götürmez bir gerçek.
Bu durum, Suriye’de olası bir adil çözümün unsurlarını şekillendiriyor. Esat’ın görevden el çektirildiği veya en azından geçici bir süre için sembolik bir makama razı edildiği, Suriye’deki sistemin muhalif güçleri de içine alan bir geçiş hükümetiyle esnetildiği, uluslararası gözlemcilerin takip ettiği çok partili seçimlere olanak tanıyan, Suriye halkının özgürce yurduna dönmesine ve Suriye’nin yeniden imarına imkân veren, mücadeleyi askeri boyuttan siyasi boyuta çekerek Suriye halkının ilk etapta haklarının önemli bir kısmına sahip olarak ilerleyen süreçte de dahasını temin etmenin araçlarını haiz kılındığı; öte yandan Suriye’nin hiçbir bölgesel devlete hele mezhebi sebeplerle düşman olmadığı ve bir şekilde İran ile Hizbullah arasındaki ikmal hattının da ikincil yapılar aracılığıyla varlığını sürdürebildiği bir anlaşma zeminini tartışmak gerekiyor.
Siyaset haddizatında çıkarları birleştirme ve ayırma sanatıdır. Bugün Suriye halkının haklı talepleri, ABD’nin bölgesel çıkarlarıyla aynı potada eritilmiş durumda. Bu ikisi birbirinden ayrılabildiği takdirde hem yerel hem de bölgesel açıdan adil bir çözüme ulaşmak imkânsız değil. Elbette, bölgesel devletlerin önemli bir kısmının kendi çıkarlarını da ABD’ninkilerle eşitlediği düşünülürse bu zor bir görev. Fakat Suriye’de yeniden alevlenen çatışmaların aylar süren ve Suriye halkının hayatını yeniden kâbusa çevirecek bir yıpratma savaşına dönüşme riskinin gerçekçi olduğu mevcut koşullarda Türkiye’de devlet dışı aktörlere düşen görev, elini taşın altına koymadığı bir savaşta taraflardan birini sınırsızca destekleyerek amigolaşmak yerine bu tip bir çözümün olanaklarını araştırıp otoritelere empoze etmeyi denemek olmalı.
Kaynak: yenipencere.com