İbn Hazm, 994 yılında Endülüs'te dünyaya geldi. "Güvercin Gerdanlığı" adlı eserinde çocukluk döneminde kadınlar tarafından eğitim aldığını ve Kuran, şiir ve hüsn-i hatt eğitimi aldığını anlatır. Gençlik yıllarında Kuran, Hadis, Arapça, Kelam, Fıkıh, Mantık ve Felsefe dersleri aldı. Babası bir dönem vezirlik yapmıştır. İbn Hazm bir dönem hapsedilmiştir. Sonrasında kısa bir dönem vezirlik yapmıştır. 400 adet eser yazdığı rivayet edilir. 1064 yılında vefat etmiştir.
Çok yönlü bir ilim adamı olan İbn Hazm derinlikli edebi kişiliği olan zamanının entelektüel şahsiyetlerinin başında gelir. Gerek ilk gençlik yıllarında gerekse daha sonrasında aldığı eğitim sürecinde sürekli şiire önem vermiştir. Babasının vezirliği döneminde saraya gelip şiir okuyan şairlerin şiirlerini ezberlemiş, şairler ile iyi ilişkiler geliştirmiştir.
Ortaya koyduğu edebi eserlere bakıldığında şiir ve nazım konusunda çok ince bir sanat anlayışa sahip olduğunu görmekteyiz. İlk gençlik yıllarında yazdığı şiirlerine lirik, akıcı şiirler diyebiliriz. Aşk ve duygusal ağırlıklı şiirleri gençlik yıllarına aittir. Daha sonraki dönemde ise din, ahlak, gerçekçilik ve akılcılık konulu şiirlere ağırlık vermiştir. Şiirlerde hikmet ve ahlak konularına öncelik verilmesi gerektiğini ifade eder. İçki, müstehcenlik, ahlaksızlık içeren şiirlerin yazılmasının yanlış olduğunu savunur.
İbn Hazm'ın edebi şaheseri "Güvercin gerdanlığı" adlı eseridir. Aşkın hallerini bir şair aşık olarak kaleme almıştır. İbn Hazm'ın şiirlerinin ekserisi bu eseri ile bize ulaşmıştır. El yazısı nüshası tek bir tanedir. "Eserde; tamamen dünyevi aşkı ele alır. Aşkın çeşitlerini, aşığın içine düştüğü durumlar, kavuşma, ayrılma ve benzeri birçok başlık altında aşk konusunu ele alır. Her konuyla ilgili kendi başında geçen bir olayı veya tanıdığı birisinin başında geçen bir olayı anlatarak örnek vermesi eseri gerçekçi kılmaktadır. Yazara göre aşk; "ruhların çeşitli yaratıklar arasında bölünmüş parçaların birleştirilmesidir". Konuyla ilgili olarak dünyevi aşkın son derece doğal bir durum olduğunu anlatmak için; "Sizi bir candan, Âdem'den yaratan, bundan da gönlü kendisine ısınsın diye eşini yapan O'dur. Allah'tır". Ayetini delil göstermektedir."[1]
Fikir ve düşüncelerini şiir ile ifade edebilen İbn Hazm, dini konulardaki fikirlerini Kaside-i Zahiriye'de bütün ayrıntıları ile işler. İbn Hazm, şiiri üçe ayırır. Sanatsal şiir, doğal şiir ve üstün şiir. Şiirlerinden birkaç pasajı birlikte okuyalım:
Dünyadan muradım yayacağım ilimlerdir
Yayarım onları ben köylüsüne şehirlisine
Kur'an'a ve o sünnetlere çağrı ki
Unutmuştur bazıları meclislerde onları anmayı.
Ey ümidim! Haz alıyorum sıkıntımdan uğrunda çektiğim
Devran döndüğü sürece senden ayrılacak da değilim
Sorulsaydı bana unuttun mu diye dostluğunu
Cevabım sadece elif ve lâm (hayır) olurdu.
İyi bir şair olmak ile birlikte aynı zamanda iyi bir şiir eleştirmenidir İbn Hazm. Şiirleri ve şiir ile ilgili yazılarında çok sert eleştirileriler ortaya koymuştur. Yaşadığı dönemde Endülüs'e has bir edebiyat ekolü çalışmalarına katkı sağlamıştır. Şiir ve şair eleştirilerinde şiirin içeriği ve tekniği üzerinden eleştirilerde bulunmuştur.
"Çeşitli risalelerinde şiirin tanımı ve şiir türleri gibi konularda kayda değer görüş ve değerlendirmeleri vardır. İbn Hazm'ın şiirlerine baktığımızda zaman zaman hoşgörülü bir şair, şiir hakkındaki görüşlerini incelediğimizde ise katı ve tutucu bir eleştirmen görmekteyiz. Bu farklılıklar, onun inşâd ettiği şiirlerin ve ileri sürdüğü görüşlerin zaman ve koşulların farklı olmasından kaynaklanmaktadır.
Zahirî Mezhebinin etkileri İbn Hazm'ın genelde ele aldığı tüm ilimlerde, özelde dil ve edebiyat alanlarında ortaya koyduğu görüşlerinde açıkça görülmektedir. Bazen onu Endülüs toplumunu ıslah etmeye çalışan bir eğitimci, bazen olayları bağlılık ve taklit türlerinden uzak bir şekilde akıl ve burhan süzgecinden geçiren bir usulcü olarak görmekteyiz."[2]
Birçok ilim dalında kendisini yetiştirmiş olan İbn Hazm şiir ve edebiyat alanında büyük eserler ortaya koymuştur. Yazdığı eserlerin bir çoğu günümüze ulaşmamıştır. Günümüze ulaşmayan eserlerin başında şiir divanı gelmektedir.
İbn Hazm'ın şiir ve edebiyatla olan ilişkisi üzerinde yapılan birçok araştırma, yazılan birçok makale mevcut. Bununla birlikte bu araştırma ve makaleleri merkeze alan konu ile ilgili özel kitabi bir çalışma henüz mevcut değil. Köklerinden beslenen bir edebiyat anlayışının oluşturulması sürecinde İbn Hazm ve şiir anlayışı büyük bir öneme sahiptir.
[1] Nurmehmet Çarboğa
[2] Doç. Dr. Sami ERDEM
Kaynak: Kitap Haber
