IŞİD, Türkiye’yi suçlamak için kullanılan aparat olma özelliğini koruyor. Öncelikle şunu belirteyim, terör örgütü üzerinden Türkiye’ye ilişkin yapılan değerlendirmeler, Türkiye’deki kimi isimlerin Batılı medya organlarına verdikleri mülakatlardaki mesnetsiz ifadelere dayanıyor. Mülakatı verenin kim olduğu değil, yayınlayan medyanın ismi ön plana getiriliyor ve konu farklı bir şekilde Türkiye’ye servis ediliyor. Batılı medya kaynak gösterilerek suçlamalar yenileniyor. Küresel güvenlik ve barışla ilgili bir sorun, iktidar karşıtlığının aracına dönüştürülüyor.
IŞİD NEDİR?
IŞİD diye ortaya çıkan örgüt ve anlayış, Afganistan işgaliyle başlayan, sonrasında farklı coğrafyalarda sürdürülen işgal süreçleri içinde, işgalci unsurların ortak akıl ve tecrübeyle organize ettikleri asimetrik savaşın ürünüdür. Irak ve Suriye’de varlığını sürdürmeye çalışan örgütü, gladio koduyla anlamaya çalışırsak IŞİD; Irak Baas kadroları, uyguladıkları politikalarla bu kadrolara alan açan Maliki ve Esad desteği, bölgedeki kimi ülkelerin lojistiği ve coğrafya dışındaki kimi istihbarat örgütlerinin ‘kalifiye’ eleman nakli ve yönlendirici katkılarıyla yapılandırılıp yönetilen terör örgütüdür. Bu durumu anlamak için öncelikle iki noktaya bakmakta yarar var.
İlki; Ebu Gureyb cezaevi. Irak’ın işgali sürecinde, Baas kadrolarının büyük bir kısmı bu cezaevine alındı. ABD ordusu ve istihbaratı tarafından yönetilen bu cezaevinde uygulanan fiziksel ve cinsel işkenceler ile cinayetlerin etkileri, bu kadroların zerrelerine kadar işlemişti. Cezaevinde yapılanların bir kısmının medyaya yansımasına rağmen, herhangi bir cezalandırmanın yapılmaması da cezaevindeki isimleri farklı bir tarzda etkiledi. Bu durum devam ederken, bir gece cezaevinin kapısı ‘açıldı’, 1.000’i aşkın ‘eğitilmiş’ kişinin firar etmesine izin verildi, göz yumuldu. Dolayısıyla, örgütün çıkış sürecini anlamak için bu planlamayı yapan aklı görmek lazım. Bakılması gereken ikinci nokta; örgüte katılan ve farklı ülkelerden geldikleri için “yabancı savaşçılar”, “küresel cihatçılar”, “yabancı teröristler” gibi isimlerle adlandırılan kesimlerin kimler olduğu ve ne tür bir motivasyonla geldikleridir. Çünkü binlerce insanın istihbarat örgütlerinin yönlendirmesi, göz yumması ve desteği olmadan, hiç bilmedikleri bir coğrafyaya gitmelerini düşünmek saflık olur.
Bu iki nokta sağlıklı bir biçimde analiz edilmeden IŞİD’i anlamak mümkün değil. Şunu bilmekte yarar var; bu tür terör örgütleri, tasarlanmış travmalar ve üretilmiş ‘umutlar’ üzerinden inşa edilen yapılardır.
IŞİD KİMLERDEN OLUŞTU
Kaba haliyle, IŞİD’i oluşturan iki ayrı toplumsal zeminden bahsetmek mümkün. Ağırlıklı grup, Afganistan’dan Irak’a transfer edilen isimlerin önderliğinde toplanan Irak Baas rejimi kadroları. Ana omurgayı oluşturan isimler, Ebu Gureyb cezaevine konulan, işkence yapılan ve bir gece cezaevinin kapısının açılarak kaçmalarına göz yumulan kişiler. Ebu Gureyb’den kaçmalarına izin verilen Baas kadrolarının kendi sosyolojik tabanları ve Afganistan’dan transfer edilenlerle kurdukları ilişki örgütü ortaya çıkarttı. Diğer grup ise literatüre ‘yabancı savaşçı’ olarak geçen ve 100’ü aşkın ülkeden bölgeye taşınan unsurlardır. Bu gruba ilişkin birçok rapor yayılandı.
BM’nin 28 Kasım 2017 tarihli raporunda 110 ayrı ülkeden 40 bin yabancı savaşçının IŞİD’e katıldığı ve Irak ile Suriye’de faaliyet yürüttüğü belirtilmektedir. 23 Haziran 2014 tarihinde, İngiliz Parlamentosu’nda konuşan Birmingham Milletvekili Adam Withnal, IŞİD’e katılan ana kitleyi oluşturan kimi unsurların milliyet dağılımını şöyle ifade etmişti: Tunus 6.000-7.000, Rusya 4.000 (Rusya’nın iddiası), Çin 5.000, Suudi Arabistan 2.500, Ürdün 2.000, Fransa 1.800, Birleşik Krallık 1.500 ve Fas 1.500 (The Independent London, 24 Haziran 2014).
Bu tür raporlara rağmen, ortaya çıkan tablo dikkate alındığında, rakamların çok daha fazla olduğu açık. Mesela; 160 ayrı ülkeden 100 bini aşkın kişinin örgüte katıldığına ilişkin kimi değerlendirmeleri akılda tutmakta yarar var. Dolayısıyla, IŞİD konusu magazinsel düzeye indirgenmeden sağlıklı bir biçimde analiz edilirse, gerçek rakamlar, örgüte yüklenen misyonlar, arka taraftaki akıl gibi konular ortaya çıkabilir.
IŞİD, HAŞDİ ŞABİ VE PKK DİYALEKTİĞİ
Bu noktada üzerinde durulması gereken diğer bir konu ise IŞİD ile Haşdi Şabi diyalektiğidir. Bu iki örgütün yüklediği misyonlar ve ortaya çıkardıkları sonuçlar dikkate alındığında, iki örgütün de İran’ın bölgesel siyasetine hizmet ettiği görülür. IŞİD, anaakım İslami hareketlerin radikallik parantezine dahil edilip mahkûm edilmelerine hizmet etti. Bilfiil Arap Baharı fikrini, idealini gayri meşrulaştırdı. IŞİD’in diğer önemli bir fonksiyonu ise yaptığı vahşetle İran’ın bölgesel politikalarına ve bölge devletlerinin yönetimine nüfuz etmesine meşruiyet katmasıydı. IŞİD’le mücadele söylemi, Haşdi Şabi örgütü ağının Irak Başbakanlığına bağlı meşru bir güç olarak kodlanmasını sağladı.
Benzeri şekilde; IŞİD, yıllardır Türkiye’de terör faaliyetleri sürdüren, on binlerce insanı katleden PKK ve onun bölgesel ağının toplumsal ve uluslararası meşruiyetine ciddi katkı sağladı. Türkiye’nin en önemli toplumsal barış projesi olan demokratik açılımın, çözüm sürecinin akamete uğramasında rol üstlendi. IŞİD üzerinden Türkiye’yi karalamaya çalışanların tümü Haşdi Şabi ve PKK’nın IŞİD üzerinden alan bulmasına katkı sağladılar. Hasılı; IŞİD’in jeopolitik ve siyasal olarak nereye oturduğunu anlamak; onun İran, Haşdi Şabi ağı ve PKK ile etkileşimini, kesişimini veya diyalektik ilişkisini kavramayı gerektiriyor.
DEĞERLENDİRME
Konunun sağlıklı bir zemine oturabilmesi için bazı noktaların altını çizmekte fayda var.
1. Örgüt ilk kez 1999 yılında, “Cemaat el Tevhid vel Cihad” ismiyle ortaya çıktı ve Afganistan ile Irak’ta faaliyet yürüttü. Uzun yıllar, El Kaide’nin alt örgütlerinden birisi olarak, Ebu Musab Ez Zerkavi tarafından yönetildi. 2013 yılında bağımsız bir örgüt olarak IŞİD ismini aldı.
2. Irak ve Suriye’deki unsurların dışında, 110 ayrı ülkeden, 40 bini aşkın kişinin katıldığı bir örgüte ilişkin değerlendirmelerden birisi de katılımların Türkiye üzerinden yapıldığına ilişkin propaganda. Örgüte katılmak için Irak’a veya Suriye’ye gitmek isteyenlerin kullanabileceği yolları; İran, Kuveyt, Lübnan, Ürdün, Sudi Arabistan, İsrail ve Türkiye olarak belirtmek mümkün. Bu konuyu konuşurken, Türkiye’nin Irak ve Suriye sınırının 1.300 km civarında olduğunu da akılda tutmak lazım. Bu çerçevede sorulacak sorular: Vize almış ve vatandaşı olduğu ülkede hiçbir engel ile karşılaşmadan çıkıp bölgeye gelen herkesten Türkiye’nin sorumlu tutulması mümkün mü? Kendi vatandaşlarına, hatta örgütle ilişkisi olabileceği gerekçesiyle izlediği insanlara yol veren ülkelerin sorumluluğu yok sayılabilir mi? Altı ayrı ülkeden bölgeye gitme imkânı varken, neden herkesin Türkiye’den geçtiği algısı oluşturuluyor?
3. Raporlar 110 ayrı ülkeden, 40 bini aşkın insanın örgüte katılımının olduğunu ifade etmektedir. Az sayıdaki kişinin katılımını bir kenara bırakıp, binleri aşan katılımların olduğu ülkeleri esas aldığımızda, sürecin ilgili ülkelerin istihbarat kurumlarının bilgisi, yönlendirmesi dışında olduğunu düşünmek mümkün mü? Katılanların sayısı ve coğrafi uzaklık dikkate alındığında, bazı ülkelerin bilinçli olarak bu sürecin içinde olduğunu görmemek mümkün değil.
4. Bu çatışmada Esad rejiminin yanında duran ve hamiliğini üstelenen İran ve Rusya’nın tutumunu ayrıca değerlendirmek gerekir. Özellikle de Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinden taşıma konusu. Bu iki ülkenin temel motivasyonu, bölgeye taşınan unsurlar ile Suriye muhalefetini aynı paydada değerlendirmek ve muhalefeti terörize etmekti. Raporlarda 13.217 kişi olduğu belirtilen grubun, bölgeye transferi, IŞİD içinde kümelenmeleri, Rusya’nın İran ile kurduğu denklem sonrası Suriye’ye gelmesi, bu transferlere alan açan İran’ın etkisi ve binlerce vatandaşı Suriye’ye giden Rusya istihbaratının dahlinin olup olmadığı üzerinde hiç durulmadı. Hatta bu olasılık hiç yokmuş gibi davranıldı.
5. Türkiye, 30.09.2013 tarih ve 5428 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile IŞİD’i terör örgütü olarak kabul etti ve 21.05.2014 tarihli Bakanlar Kurulu Kararıyla da bu konudaki tutumunu yeniledi. Ayrıca 2014 yılında Niğde ve Bayburt Ağır Ceza Mahkemelerinden alınan iki ayrı kararla IŞİD’in terör örgütü̈ olarak kabul edildiği yargı kararlarına girdi. 2015 yılında Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin 15.07.2015 tarih, 2015/3515 esas, 2015/2323 karar no.lu kararıyla IŞİD’ın terör örgütü olduğuna yönelik karar kesinleşti.
6. FETÖ, PKK ve kimi sosyalist çevreler Türkiye ile IŞİD’i ilişkilendirmeye çalışırken, IŞİD, Cumhurbaşkanı Erdoğan hakkında “kafir”, “tağut”, “mürted” gibi ifadeler üzerinden “ölüm fetvası” veriyordu. Bu durum; IŞİD, PKK, FETÖ ve bahsettiğimiz çevrelerin aynı merkez tarafından yönetildiğinin işaretiydi.
7. Terör örgütleri Türkiye ile IŞİD’i ilişkilendirirken, IŞİD Türkiye’ye yönelik planlı saldırılar gerçekleşiyordu. Terör saldırılarının tümü, var olan fay hatlarını hedefleyen bilinçli seçilmiş hedeflerdi. Reyhanlı saldırısı, Musul Konsolosluğu, Süleyman Şah Türbesi, Suruç katliamı, Ankara Garı katliamı, Sultanahmet, Taksim, İstanbul Havaalanı, İstanbul gece kulübü terör saldırısı vs. Tüm bunlar olurken FETÖ, PKK, IŞİD, İrancı ve kimi sosyalist çevreler Türkiye’yi ve İslam’ı suçluyordu.
Sonuç olarak; bölgedeki doğal değişim taleplerini zehirleyen ve coğrafyayı terör merkezi haline getiren tüm örgütler, coğrafya için tehdittir. Yıllardır terör örgütleriyle mücadele eden ve kimi ülkelerin terör örgütleriyle kurmuş olduğu ilişkilerden şikâyetçi olan Türkiye’nin başka türlü davranması düşünülemez. Öte yandan IŞİD’in planlı ve bilinçli olarak Türkiye’nin temel fay hatlarına yönelik onlarca terör saldırısının ülke için büyük riskler ürettiği ve bu terör faaliyetlerinin yüzlerce insanımızın canına mal olduğu unutulmamalıdır. IŞİD’e ilişkin değerlendirmeleri; örgütün ortaya çıkış süreci, organizasyonu oluşturan unsurların yapısı, bu unsurlara hareket kabiliyeti sağlayan istihbarat örgütlerinin amaçları ve örgüte yükledikleri fonksiyonlar gibi temel noktalar üzerinden okumak lazım. Bu temel noktaları yok sayan ve kara propaganda amacı taşıyan yazılar, ilgili kişinin siyasi kimliğinin yansıması olarak kalır.
Garry Wills, A Necessary Evil: A History of American Distrust of Government başlıklı kitabında gerekli kötülük/şeytan tabirini kullanır. Bu, bireylerin, toplulukların veya devletlerin, olumsuz sonuçlara yol açabilecek veya doğasında olumsuzluk olduğuna inanılan bir şeyi yapması sonucu oluşacak suçluluk duygusunu ortadan kaldırma amacıyla kullandığı söylem, araçtır. Buna, sorumluluktan kaçmak için üretilen bilinçli kötülük diyebiliriz. İşte IŞİD; özellikle Rusya, İran ve Batı’nın sorumluluktan kaçınmak için ürettikleri bilinçli kötülüğün veya gerekli şeytanın adıdır.
