Tam 40 yıl önce, 4 Kasım 1979 yılında İranlı binlerce öğrenci Tahran’daki ABD Büyükelçiği’ne saldırdı. Çoğu öğrenci olan eylemciler oldukça kararlıydı. Saldırı bir işgale dönüştü, eylemciler büyükelçiliği ele geçirdi. İçerideki 90 kişiyi rehin aldı. 38 kişi bir kaç gün sonra serbest bırakıldı ancak geriye kalan 52 rehine için oldukça uzun kabus gibi günler başladı. Eylemciler 52 rehineyi tam 444 gün ellerinde tuttu. Amerikan Büyükelçiliği’nin işgaliyle İran-ABD arasındaki diplomatik ilişkiler kesildi. ABD-İran ilişkileri 40 yıl önce yaşanan rehine krizi esiri konumunda. Peki, rehine krizi nasıl gelişti? İki ülke ilişkilerinde sonra neler yaşandı?
Humeyni’nin dönüşü ve devrim
1979 yılı İran tarihinin dönüm noktalarından biri. İran Şahı Rıza Pehlevi sene başında “kısa bir tatil” için ülkeden ayrıldı. Ancak bu ülkede 38 yıldır devam eden Şah rejiminin sonu olacaktı.
Rıza Pehlevi, giderek artan sokak gösterileri ve baskı sonucu ülkeyi terk etti. Bu eylemlerde öğrenciler hep ön saflarda rol aldı. Şah Muhammed Rıza Pehlevi ülkeden ayrıldıktan iki hafta sonra 1 Şubat’ta Ayetullah Humeyni ve beraberindekiler ülkeye döndü. Humeyni’nin 14 yıl süren sürgünden sonra dönüşü ülkede büyük bir heyecan yarattı. Humeyni’nin gelişi 11 Şubat’ta Şah rejiminin yıkılmasıyla sonuçlandı. İran devriminin İslami bir kimliğe bürünmesi ve siyasal sistemi kontrol altına alması ise zamanla gerçekleşti.
Rehine krizinde neler yaşandı?
Devrimin ardından ülkedeki yabancı diplomatlar için zorlu bir süreç başladı. Ülkede Amerikan karşıtlığı giderek arttı. ABD’li diplomatlar kısa süreli gözaltına maruz kaldı. 4 Kasım’da ise binlerce öğrenci ABD Büyükelçiği’ne saldırarak binayı ele geçirdi. 90 rehinenin 38’i iki hafta içinde serbest bırakıldı, bunların çoğu kadın ve çocuktu. Eylemciler 52 rehineyi ise ellerinde tuttu. Rehine krizi tam 444 gün sürdü. Uzun süren pazarlıkların ardından rehineler 20 Ocak 1981’de Almanya’da serbest bırakıldı.
Diplomatik ilişkiler kesildi
4 Kasım’da Amerikan Büyükelçiği’nin işgal edilmesi ve içeridekilerin rehin alınması İran-ABD ilişkilerinin de sonu oldu. Rehine krizi sonra erse de bu süreç iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin kesilmesiyle sonuçlandı.
İlişkilerin kesilmesinin ardından ABD İran yaptırımlar uyguladı. ABD ve İsrail, Tahran yönetiminin nükleer silah geliştirmek amacıyla uranyum zenginleştirme programı yürüttüğünü iddia etti. İran ise çalışmaların nükleer enerji amaçlı olduğunu savundu.
Nükleer anlaşma ümit oldu ancak Trump çekildi
ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa’dan oluşan BM Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri ve Almanya’nın oluşturduğu P5+1 ülkeleri 2015’te İran'la nükleer anlaşmaya vardı. Bu olay İran ekonomisinin uzun yıllar sonra dünyaya açılması anlamına geliyordu ancak ABD Başkanı Donald Trump Avrupa Birliği’nin ısrarlarına rağmen bu anlaşmadan tek taraflı çekildi. Trump döneminde İran ile ilişkiler yeniden tırmanmaya başladı.
