13. 08. 2018 Pazartesi
İstanbul Sebahattin Zaim Üniversitesi öğretim üyesi olan Prof. Dr. Kadir Canatan geçen senenin Aralık´ında çıkan kitabında medenileşme-modernleşme ve mondializasyon kavramları etrafında Müslüman dünyanın değişimini ele alıyor.
Kitaba göre toplumu ele alan yaklaşımlar üç ana kategoride toplanabilir; bunlar organizmacı, evrimci ve diyalektik yaklaşımlardır. Organizmacı modele bizden bir örnek olarak İbn Haldun´un tarih nazariyesi gösterilebilir. Evrimci modeller 18 ve 19. yüzyıllarda bilimin genel geçer bir akçe olmasıyla daha çok söz edilir hale gelen yaklaşımlardır. Bu modelde ilerleme doğrusal bir çizgi halindedir. Diyalektik model ise evrimci modelin başka bir şekli olarak görülebilir. Yine değişim üzerine kurgulanan diyalektik modellere göre her düşünce ve sistem kendi zıddını üretir: tez-antitez. İkisi arasındaki bu gerilim bir sonraki adımda sentezle sonuçlanır ve böylece döngü tamamlanmış olur.
Bu üç açıklama şekli doğada geçerli olan kanunların insan değişimi için de geçerli olacağı varsayımından yola çıkmış toptancı bir yapılardır. Pozitivist bir temele oturdukları için üçü de insan iradesini ve gayesini göz ardı etmektedir.
Medenileşme ile modernleşme ayrımı
Yazar toplumsal değişmeyi medenileşme, modernleşme ve mondializasyon kavramları üzerinden açıklamaktadır. Medenileşme, yani şehirle ilişki sık sık İbn Haldun´a referansla anlatılmakta, buna göre medenileşme göçebelikten yerleşik-medeni hayata geçiş olarak tanımlanmaktadır. Modernleşmenin ise kısa bir zaman diliminde daha hızlı değişimlere yol açtığı ileri sürülmektedir. Bu iki kavramın yanı sıra mondializasyon, yani küreselleşme kavramı da kitapta önemli bir yer tutar. Bu kavram ilk kez Amerikalı ekonomist Theodore Levitt (1925-2006) tarafından kullanılmıştır. Küreselleşme kavramı Levitt´e göre bir ürünü küresel ölçekte satabilecek sosyal davranış ve teknolojik değişimleri ifade eder. Yani herkesin aklına geldiği gibi McDonaldization ya da şairin söylediği gibi ?DrinkCoca Cola flyPanam??
İman, hicret, cihad, feth
Kitap boyunca medenileşme, modernleşme ve kafiye bozulmasın diye tercih edilen mondializasyon, yani küreselleşme Müslüman toplumlar açısından ele alınmakta ve geçmişten günümüze bu konularla ilgili güzel bir özet sunulmaktadır. Batılı kaynaklar İslam tasavvurlarını çöl ile sembolize etseler de, İslam ile şehir ve şehirleşme arasında en baştan itibaren sıkı bir münasebet bulunmaktadır. Kitap, İran´lı sosyolog Ali Şeriati´ye referansla medenileşmenin Kur´an´dan mülhem her zaman iman, hicret, cihad ve feth evrelerinden geçtiği fikrine dikkat çekmektedir. Burada ayrıca insanlık tarihinde büyük göçlerin ardından kurulan medeniyetler üzerinde de durulur. Mesela Babil, Sümer, Akad, Asur vb. İslam tarihindeki özel anlamıyla Hicret´in ve Peygamber Efendimizin şehirleşmeyle ilgili çabalarının da zikredilmesi gerekmektedir.
Şehirleşme trendleri ve sorunlar
Yazar, çetrefilli sayılabilecek bu konuları akademik bir seviyenin yanı sıra genel okuyucunun da çok kolaylıkla faydalanabileceği bir üslupla yazmış. Yer yer referans kaynakları ve farklı görsellerin de kullanıldığı kitap, ileri okumalar içinde sonunda elbette bir kaynakça taşıyor.
Kentle ilgili sorunların, şehirleşememenin çokça konuşulduğu şu günlerde, mesele hakkında doyurucu bilgiler elde etmek, kavramların tarihi seyrini öğrenmek için kitap okunmağa değer. Problemleri Müslüman toplumun zaviyesinden ele alan kitap, çözümlere dair bazı teklifler de sunuyor.
Kitapta Müslüman dünyanın kentleşmede ayırt edici beş trendi şöyle ifade edilmiş:
1) Kentleşme bir ya da daha fazla kentin hegemonyasına sebep olmakta(metropolleşme),
2) Hızlı kentleşme gecekondu sorununu doğurmakta (gecekondulaşma),
3) Eski kent merkezlerinde kentsel dönüşüm söz konusu olmakta (yenilenme),
4) Kentleşme dikey mimariyi zorunlu hale getirmekte (dikey yapılaşma),
5) Kentleşme ile kentlileşme eş zamanlı olarak ilerlememektedir (kentlileşmeksizin kentlileşme).
Belediyeciliğin, dikey ve yatay mimarinin, kentsel dönüşümlerin, depremin, göçlerin, evin, yolların gündemde olduğu şu günlerde Kadir Canatan´ın Müslüman Dünyada Toplumsal Değişme kitabı Medenileşme-Modernleşme-Mondializasyon alt başlığıyla raflarda bizi bekliyor. Meseleye düzgün bakış için ilk basamak olabilir bu kitap.
Kaynak. dünyabizim.com
