Abdullah Öcalan’ın “Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı” başlıklı çağrısı, İmralı Heyeti tarafından İstanbul’da gerçekleştirilen bir basın toplantısında kamuoyuna açıklanmasıyla birlikte metinde yer alan bir ifade özellikle dikkat çekti ve çeşitli tartışmalara konu oldu. Bu ifade aynen şöyledir: “Aşırı milliyetçi savruluşunun zorunlu sonucu olan ayrı ulus-devlet, federasyon, idari özerklik ve kültüralist çözümler, tarihsel toplum sosyolojisine cevap olamamaktadır.” Bu ifade analiz edildiğinde üç öğenin vurgulandığı görülmektedir.
- Ayrı ulus-devlet, federasyon, idari özerklik ve kültüralist çözümler aşırı milliyetçi savruluşun bir sonucudur. Bununla Öcalan Kürt milliyetçiliğini ve taleplerini “aşırı milliyetçi savruluş” olarak değerlendirmektedir.
- Söz konusu çözümlerin “tarihsel toplum sosyolojisine cevap olamadığı” vurgulanmaktadır. Burada tarihsel toplum sosyolojisiyle Türk ve Kürtlerin tarihsel kader birliği kastedilmekte ve bu kader birliğinin ayrılıkçı çözümlere set çektiğini ifade etmektedir. Nitekim bu ifadelerin öncesinde yer alan şu cümle, böyle bir yorumu haklı kılmaktadır: “Kürt-Türk ilişkileri; 1000 yılı aşan tarihler boyunca Türkler ve Kürtler, varlıklarını sürdürmek ve hegemonik güçlere karşı ayakta kalmak için gönüllülük yönü ağır basan, hep bir ittifak içinde kalmayı zorunlu görmüşlerdir.”
- Kürt meselesine bugüne kadar çözümler sadedinde bulunulan “ulus-devlet, federasyon, idari özerklik” gibi kavramlar nispeten eski ve anlaşılır iken, ilk defa bu çağrıda “kültüralist çözümler” ifadesi geçmektedir. Peki, kültüralizm nedir ve kültüralist çözümlerle ne kastedilmektedir? Yazımızda buna bir cevap vermeye çalışacağız.
Türkiye kamuoyu, nasıl ki ilk defa İstanbul Sözleşmesi’ye “toplumsal cinsiyet” veya “toplumsal cinsiyet eşitliği” gibi kavramları yeni duymuş ve bununla bazı kesimler akla hayale gelmeyen senaryolar yazmışsa, şimdi de barış çağrısı mektubunda yer alan “kültüralist çözümler” ifadesiyle yine bazı kesimler olmadık şeyler ileri sürmektedirler. Şimdi bu konuyla bağlantılı birkaç alıntı yapmak istiyorum.
Bir sosyal medya platformunda (eski Twitter yeni X) Kürt Stratejik Araştırma Merkezi adına yapılan bir açıklamada “Kültüralizm Nedir?” diye bir soru soruluyor ve buna şöyle bir cevap veriliyor:
“Kültüralizm, bir halkın kendi tarihini, dilini, geleneklerini ve değerlerini yaşatma ve bu değerler üzerinden dünyaya varlık gösterme çabasıdır. Bu bağlamda kültüralizm Kürtler için bir varoluş alanı yaratmaktadır. Birileri “kültüralist çözümler, tarihsel toplum sosyolojisine cevap olamamaktadır” derken Kürdün tarih, dil, gelenek ve değer unsurlarına da artık sahip çıkılmaması gerektiğinden söz etmektedir.”
Kürdistan Komünist Partisi (KKP), “Öcalan’ın çağrısında bazı tespitlere katılmıyoruz” açıklamasında aynı konuda şu görüşlere yer vermektedir:
“Öcalan’ın çağrısını birçok açıdan önemsiyoruz ancak şu tespit ve önermelerine katılmıyoruz: “Aşırı milliyetçi savruluşunun zorunlu sonucu olan; ayrı ulus-devlet, federasyon, idari özerklik ve kültüralist çözümler, tarihsel toplum sosyolojisine cevap olamamaktadır”. Bu tespite katılmıyoruz çünkü Kürtler de bir millettir ve her millet gibi kendi kendini federal, özerklik veya bağımsız yönetme hakkına sahiptir. Devletin ve Cumhur İttifakı’nın; demokratikleşme ve hukuki iyileştirmeler yönünde atacağı adımlar önemlidir, Kürdistan meselesinin çözümüne katkı sunar, zeminini olgunlaştırır ama çözmez! Çünkü Kürt meselesi bir millet ve ülke meselesidir.”
Son bir alıntıyı da Eski TBMM Başkanı ve Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç, Rûdaw’a verdiği röportajından yapalım:
“Öcalan kültürel haklar konusundaki taleplerden de vazgeçin diyor. Cümleyi ben öyle anladım. Yani kâğıt yanımda siz de de varsa söylersiniz. Onlar da gerçeği gördüler. Şimdi bütün mesele, bu haklar, şunlar bunlardan ziyade silah bırakın ve kendinizi feshedin noktasında. Tek atımlık barut. Söyledi, karşı taraf ne yapacak bunu bekliyoruz. Arka planında A, B, C planları veya önü arkası diye bir şeyin olduğunu düşünmüyorum. Bu Bahçeli için de böyle.”
Barış Çağrısında Kültürel Haklar Değil, Kültüralist Çözümler Reddediliyor
Farklı kesimlerden yaptığımız bu alıntılarda ortak bir nokta dikkat çekiyor: İddiaya göre Öcalan, Kürt meselesinin çözümünde kültürel hakları reddediyor! Bir metin herhalde bu kadar yanlış anlaşılamaz. Aceleyle ve belirli bir donanımdan yoksun olarak söylenmiş bu sözler, kültüralizm kavramının tamamen yanlış anlaşılmasından kaynaklanmaktadır. Eğer bir sosyal bilimler sözlüğü veya ansiklopedisi karıştırılmasıydı, kültürel haklar ile kültüralizm arasındaki farkı kavramak pek zor olmayacaktı.
Kültüralizm, bireylerin ve toplumların kimliklerini, davranışlarını ve düşünce yapılarını kültürel faktörlerle açıklayan bir yaklaşımdır. Kültüralizm, özellikle antropoloji, sosyoloji ve siyaset bilimi gibi alanlarda kullanılan bir kavramdır ve genellikle kültürün belirleyici bir unsur olduğunu vurgular. Kültüralizmin ana parametreleri şunlardır:
- Kültüralizm, toplumların ve bireylerin değerlerini, inançlarını, normlarını ve davranışlarını öncelikle kültürel faktörlerle açıklar. Bu yaklaşımda ekonomi, siyaset veya biyolojik faktörler ikincil planda görülür.
- Kültüralist yaklaşımlar bazen kendi kültürünü merkeze alma (etnosantrizm) eğilimi gösterebilir. Özellikle, bazı toplumların daha üstün olduğu veya belirli kültürlerin değiştirilemez olduğu iddiası, kültüralizmin katı versiyonlarında ortaya çıkabilir.
- Kültüralizm, milliyetçilik, kimlik siyaseti, göç politikaları ve çokkültürlülük tartışmalarında önemli bir rol oynar. Kültüralist yaklaşımlar, toplumların entegrasyon sürecini kültürel uyumla açıklar.
- Bazı kültüralist düşünürler, her toplumun kendi kültürel bağlamı içinde değerlendirilmesi gerektiğini savunur. Kültürel görecelilik, kültüralizmin bir alt türü olarak görülebilir.
Kısacası: Kültüralizm bir yaklaşım ve bir perspektiftir. Öcalan şunu söylemek istiyor: Kürt sorununu kültüralist bir perspektifle ele alamazsınız. Kürt sorununun tarihsel, toplumsal, ekonomik, kültürel ve hatta uluslararası boyutları vardır. Böyle karmaşık bir sorunu kültürel faktörlerle izah edemezsiniz.
Daha somut olarak “Kültüralist çözümler” ifadesi, asla Kürtlerin kültürel haklarını dışlayan ve gereksiz gören bir ifade olarak anlaşılamaz. Kürt sorunun izahı kültüralist bir perspektifle analiz edilemeyeceği gibi kültüralist bir yaklaşımla da çözülemez! Kültüralist çözüm, Kürt halkını kültürel bir grup olarak ele alır ve kollektif bir grup olarak onlar için belirli talepler üretir. Sözgelimi Kürt halkı için mecliste belirli bir kontenjan, belirli bir eğitim şekli, belirli bir sendika, belirli bir parti, belirli bir yayın kurumu vs. talep eder.
Dünyadan bir örnek vermek gerekirse Kanada’nın Quebec bölgesinde Fransız aileler çocuklarını Fransız okullarına göndermek zorundadır. İngilizce eğitim veren ve baskın kültürü oluşturan okullara çocuklarını gönderemezler. Çünkü Fransızlar kendi kültürlerini korumak adına böyle bir karar alarak, bireysel hak ve özgürlükleri ve dahi eğitim hakkını kısıtlamışlardır. İşte, bu kültüralist bir çözümdür!
Bu yaklaşımın temelde üç sakıncası vardır:
- Her şeyden önce Kürt halkının kendi içindeki dilsel, dinsel ve kültürel farklılıklarını göz ardı eder. Kürt halkını homojen bir kültürel grup olarak tanımlar.
- İkinci olarak Kürt halkını belirli parti ve kurumlara hapseder ve geniş toplumdan soyutlar.
- Üçüncü olarak bireysel hak ve özgürlüklere sınırlamalar getirir.
Bu üç sakınca dikkate alındığında uzun vadede kültüralist çözümler Kürtleri gettolaşmaya sevk eder, ayrımcılık ve önyargıları pekiştirir. Geniş toplum ile Kürtler arasındaki sosyal ve kültürel mesafeyi derinleştirir.
Özetlersek; Kültüralist çözümlerin reddedilmesi, Kürtlerin kültürel haklarının reddedilmesi anlamına gelmez. Bu yöndeki anlamalar ve yorumlar kavramın tarihsel ve akademik derinliğini bilmemekten ve konuya vukûfiyet eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Gelecek yazımızda kültürel hakların muhtevası üzerinde duracağız.
Kaynak: Farklı Bakış
