Birinci Dünya Harbi sonunda galip devletler tarafından toprakları talan edilen ve suni olarak onlarca devletçik çıkarılan Osmanlı Devleti; bir avuç Anadolu topraklarına mahkûm edildi. Bu yetmemiş gibi yeni kurulan Cumhuriyet, batılı bir hayat tarzını benimseyenlerce ele geçirildikten sonra toplumu batılıların yaşadığı bir hayat tarzında yaşamaya yönlendirmeye başladılar.
Yöneticiler her vesile ile toplumu, kendi öz benliğinden koparıp, batıya hayran bir nesil yetiştirme gayreti güdüyorlardı. Öyle ki bir ara 1930´lu yıllarda Radyolarda Türk Musikisi yasaklanıp, Batı Müziği çalma mecburiyeti uygulanmıştı.
Toplumun her kesimine, özellikle gençlere, kendi değerlerimizi tanıtıp kendimiz olma çabası içinde olmalıyız. Kendimiz olmadığımız sürece bağımsızlığa ulaşmamız mümkün değildir.
Bağımsız bir toplum, bağımsız bir ülke olmanın yolu, her alanda kendimiz olmaktan geçer.
Çocukluğumun bir kesiminde bahçesinde top oynadığımız okula isminin verildiği, kendi değerlerimizden birisini, sizlere hatırlatmak istiyorum.
Gelenbevi İsmail Efendi?
Bir çok alim ve bilim adamı gibi yaşadığı dönemde kıymeti pek takdir edilmeyen, çok yönlü bir bilim adamımızdır. Aklî ve Naklî ilimlerin bir çoğunda eserler vermiştir.
1730 yılında Manisa´nın Kırkağaç ilçesine bağlı Gelenbe´de doğduğundan dolayı Gelenbevî olarak bilinir. Asıl ismi olan İsmail pek bilinmemektedir. Dedesi Mahmut Efendi ve babası Mustafa Efendi Manisa civarında müderrislik ve müftülük yapmışlardır.
Küçük yaşta babasını kaybeden İsmâil Efendi yetim kaldı. Annesinden başka kimse kendisiyle ilgilenmiyordu. On üç, on dört yaşlarında bulunduğu sırada, hayatının dönüm noktasını oluşturacak bir ikazla karşı karşıya geldi. Bir gün sokakta arkadaşlarıyla birlikte ceviz oynarken baba dostlarından birine rastladı. Bu zat Mahmud Efendi´nin yetimine şöyle seslendi: ?Yazıklar olsun sana! Deden, baban büyük âlimdi. Onların yolundan gitmiyorsun da sokaklarda böyle boşu boşuna vakit geçiriyorsun!? Bu ayıplayıcı sözleri duyan küçük İsmâil çok utandı, derhal oyunu bıraktı ve bir daha sokaklarda görülmez oldu. Doğduğu kasabada tahsile başladı. Gençlik yıllarını ciddi bir şekilde değerlendirdi ve âdeta kendi kendini yetiştirdi ve Gelenbe nahiyesine, vâiz oldu.
Gelenbevî tahsilini ilerletmek, büyük ilim adamlarının atasında yer almak istiyordu. Bu maksatla İstanbul´a gitti ve Fatih Medreselerine girdi.
Gelenbevî İsmail Efendi´nin büyük bir ilim adamı olarak yetişmesinde iki âlimin, emeği çoktur. Yasincizâde Efendi´den Arapça ve İslâmî ilimleri; ?ayaklı kütüphâne? olarak anılanMehmed Emin Efendi´den de Fizik, matematik, mantık gibi ilimleri tahsil etti. Eğitimini bitirdiği 1763 yılında açılan, ruûs imtihanını kazanarak müderris oldu.
Gelenbevî İsmail Efendi hakkında detaylı bilgi bulunan, Dursun Gürlek Hocamızın Ayaklı Kütüphaneler kitabından, iki anektot aktarmak istiyorum:
Padişahın Öfkesi
Devrin Hükümdarı Üçüncü Selim Han, sık sık top atışları yaptırır ve kendisi de bu merasimlerin bizzat başında bulunur. Bir gün Kâğıthane deresinin arkasında ve padişahın huzurunda aynı tören yine gerçekleştirilir. Ancak top mermilerinin hiç biri hedefe isabet etmez. Devletin parasıyla Fransa´ya tahsile gönderilen bu topçu subaylarının beceriksizliği, Üçüncü Selim´i hem öfkelendirir hem üzer. Derken eski topçu okulunun öğretmeni İsmail Gelenbevî çağrılır. Merhum, padişahın huzuruna çıkar çıkmaz derhal kollarını sıvar, matematik yoluyla topun vaziyetini ve istikametim değiştirir. Atış şekillerine ve açılara yeni yön verir. Üst üste üç kere yapılan atışın, üçünde hedefe isabet ettirilir. Durumdan çok memnun olan padişah, Gelenbevî´ye günlük dört okka pirinç tahsis eder. Aynca kendisini Yenişehir Mollalığı´na gönderir.
Fransız mühendisin küstahlığı
Gelenbevî İsmail Efendi´nin sahasında ne büyük bir otorite olduğunu gösteren ilgi çekici örneklerden biri de şöyledir: O devirde Babıali´ye bir mühendis gelir. Yanında logaritma ile bir de risale getirir ve çözülmesini ister. Ayrıca ?Bakalım, aranızda bunu anlayacak kimse var mı?? diye alay etmekten de kendini alamaz. Fransız mühendis Gelenbevî´ nin evine gönderilir. Hocaefendi´nin basit ve perişan kıyafetini, evin dağınıklığım gören mühendis daha da küstahlaşarak: ?Filan vakte kadar cevâbını isterim? der ve hiçbir iltifatta bulunmadan evden ayrılır. Sicill-i Osmânî´nin rivayetine göre, Gelenbevî İsmail Efendi bir gecede logaritma risalesini hazırlar ve Fransız mühendise takdim eder. Böyle bir manzarayla karşılaşan mühendis son derece şaşırır. Zekâsına hayran kaldığı hocaefendinin resmini yapmak ister. Bu maksada Bâbıâli´de reis Râşid Efendi´nin odasına getirilir. Sırtındaki eski kürk çıkarılarak, o zamanlar devlet adamlarının kullandığı samur kürk giydirilir. Bu sırada Gelenbevî´nin: ?Elhamdülillah, kendimi samur kürk içinde gördüm.? dediği rivayet edilir.
Fransız mühendis bu sırada o kadar heyecanlanır ki, Bâbıali´de reis efendiye: ?Bu adam Avrupa´da olsaydı, ağırlığınca altın ederdi!? demekten kendini alamaz.
Not: Van´ın Erciş ilçesindeki trafik kazasında hayatını kaybeden, Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Prof. Dr. Ahmet Haluk Dursun´a Allahtan rahmet, ailesi ve dostlarına sabırlar diliyorum. Ruhu için El Fatiha?
Gelenbevi´ye nispet edilen ve Latinize edilerek taplolaştırılmış bir matematik işlemi...
Îsmâil Gelenbevt´nin mantıkla ilgili ?Gelenbevî alâ Isâgûcf? adıyla tanınan hitabının kapak sahifesi.