Şeyh Şamil 1797 veya 1799 yılında Dağıstan'ın Gimri köyünde dünyaya geldi. İyi bir eğitim almıştı. İlk zamanlar Kadı-Molla'nın saflarına katıldı ve hızlı bir ilerleyiş sağladı. Kadı Molla'nın ölümünden sonra İmam Hamzat'ın en yakın müridlerinden oldu ve imamlığa da 1834'de Hamzat'ın şehid edilmesiyle geçti. İmam Şamil, böylece müminlerin Kafkasya'daki lideri ve cihadın komutanı oldu. Şeyh Şamil'in en büyük başarısı, dağlılardan düzenli bir ordu oluşturması ve Çeçenistan ile Dağıstan topraklarında "İslam Şeriat Hukuku" temelinde gerçek bir devlet kurmayı başarmasıydı.
1838 yılı Dağıstan ve Çeçenistan'da oldukça sakin geçti. 1839 Mayıs'ında General Grabbe, 30 bin kişilik ordusuyla Şeyh Şâmil'e karşı sefere çıktı. Şâmil, Ahulgoh'a çekilmek zorunda kaldı. Ruslar 4 Eylül 1839'da Ahulgoh'u ele geçirse de binlerce kayıp verdi. Ahulgoh savunması, Kafkasya direnişinin bir dönüm noktası oldu. Kuşatmadan yedi müridiyle birlikte kurtulan Şeyh Şâmil önce İçkeri'yeye gitti. Bölgedeki bazı nâiblerle hanları kendi yanına çeken Şeyh Şâmil, 1841 yılının ilk yarısını Çeçenistan ve Dağıstan'da Ruslara karşı düzenleyeceği saldırılar için hazırlık yapmakla geçirdi. Kasım 1841 sonlarında Dağıstan'a girdi. 1842 yılına girerken Şeyh Şâmil, Çeçenistan ve Dağıstan'ın tek hâkimi oldu. 1843 Eylül'ünde, Ensal'i ve Avaristan'daki bütün Rus kalelerini fethetti.
Şeyh Şâmil, 1844 yılı başlarında Kuzey Dağıstan'ın kesin hâkimi durumunda idi. 1846 Nisan'ında Şeyh Şâmil, Kabartay bölgesi üzerinden batıdaki Çerkezlerle birleşip Kafkasya'nın birliğini sağlamak amacıyla 14 bin askerle Şali'ye yürüdü. 1847 yılının ilk aylarını Vedeno diye adlandırılan yeni karargâhında geçiren Şâmil, haziran ayında Rus kuvvetlerine karşı kahramanca bir direniş gösterdi. Yaklaşık bir hafta süren çarpışmalarda Ruslar büyük kayıplar vererek geri çekildi. Ağustos-Ekim 1847'de Prens Vorontsov'un Şalti harekâtı, Haziran 1848'de General Argutinsky-Dolgurukov'un Gergebil, 1849 yazında Kibid Muhammed'in yeni karargâhı Çoh kuşatmaları dışında Kırım savaşının patlak verdiği Ekim 1853'e kadar Kafkasya'ya genellikle sükûnet hâkim oldu.
Kırım Savaşı sırasında Ruslara fırsat doğdu. İmam Şamil'in dış desteği kesilmişti. Osmanlı kendi problemleriyle boğuşuyordu. Şeyh Şamil öylece zayıf düştü ve Ruslar Şamil'i yine hainlerin tuzağıyla barış görüşmeleri adı altında Gunip köyüne çağırdıklarında 1859'da esir aldı. Rus imparatoru daha sonra onu Mekke'ye gönderdi.
Şeyh Şamil, Mekke'den Medine'ye geldiğinde hastalandı. Kısa süren bu hastalığında aile efradı, beraberinde gelip kendisine hizmet edenlerle ve ziyaretine gelenlerle vedalaştı. Sultan Abdülaziz'e Rus Çar'ında rehin bıraktığı çocuklarının kurtarılmasını Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'de vazife verilmesini bildiren bir mektup yazdırdı. Sonra başında okunan Kur'an-ı Kerim tilavetleri arasında 1871'de kelime-i şehadet getirerek vefat edip, sevdiklerine kavuştu. Cennetü'l-Baki kabristanına defnedildi.