ABD ise bunun doğru olmadığında ısrarlı. Trump yönetiminin İran özel temsilcisi Brian Hook "Amerika Birleşik Devletleri İran halkına gidecek ilaç ve tıbbi aletleri yaptırımlardan muaf tutuyor" diyor.
Peki gerçek ne? İran´da yaptırımlar yüzünden gerçekten ilaç sıkıntısı var mı?
İran temel ecza ihtiyacının çoğunu kendisi üretiyor. Fakat gelişkin ilaçlar konusunda gerçekten dışarıya bağımlı.
Bu nedenle İran´ın miktar olarak bakıldığında toplam ilaç ihtiyacının yalnızca yüzde 4´ü ülke dışından geliyor ama değeri itibariyle bakıldığında ithal edilenler toplam ulusal ilaç kullanımının yaklaşık üçte birini oluşturuyor.
Telif hakkıREUTERSImage captionİran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif "ABD ilaçların yaptırımlardan muaf olduğunu söylüyor ama onları almak için yapılması gereken mali işlemler yaptırımlardan muaf değil. Amerikalılar tabi ki muaf diyecek ama muaf değiller" diyor
İran´in ilaç ithalatı ve İran içinde ödenen fiyatlar konusundaki veriler sınırlı fakat tanıklıklar yoluyla edinilen bilgilerden bir tür fikir edinmek mümkün.
BBC´nin Farsça Servisi çalışanlarının izleyicilerinden aldıkları bilgilere göre ilaç fiyatları yükseliyor.
Bir Kron hastası, kullanması gereken ilaçları bulmakta büyük güçlük çektiğini anlattı ve "Başka şehirlere ve kasabalara kadar giderek oralardaki eczanelerde var mı diye bakmam gerekiyor" dedi. Bazı eczanelerde ilacı bulabildiğini ancak fiyatının çok yüksek olması nedeniyle alamadığını da anlattı.
BBC İran´da dışardan ilaç getirten bir ithalatçı ile de konuştu. Bu ithalatçı da son iki yıldır ilaç sıkıntıları yaşandığını ve fiyatların yükseldiğini doğruladı.
Anestezide, kanser ve diyabet tedavisinde kullanılan ilaçları bulmanın özellikle zor olduğu söyleniyor.
İran´da yayımlanan istatistiklere göre son bir yıl içinde sağlık ve tıbbi hizmetler harcamalarının maliyeti yüzde 19 yükseldi.
Fakat bu ilaç sıkıntıları ve fiyat artışlarının sebebi sadece yaptırımlar mı? Yoksa başka faktörler de bu yönde etkide bulunuyor mu?
Yaptırımlar nasıl uygulanıyor?
Daha önce İran´a uygulanan uluslararası yaptırımlar 2016 yılında bu ülkeyle nükleer programı konusunda varılan anlaşmadan sonra kaldırılmıştı. Fakat geçen yılın Kasım ayında ABD´deki Trump yönetimi İran sanayi ve finans sektörlerine yönelik en sert yaptırımları yeniden devreye soktu.
Bu yaptırımlar yaptırımları ihlal eden yabancı şirketleri de ağır cezalar ve boykotlarla tehdit ediyor.
Telif hakkıGETTY IMAGESImage captionBBC´ye konuşan İranlılar ilaç fiyatlarının arttığını anlatıyor
Bununla beraber, ilaç ve tıbbi malzeme gibi insanı ihtiyaç malzemeleri ihraç eden şirketlerin bu tehdidin dışında tutulması gerekiyor.
ABD yaptırımları uzmanı Richard Nephew bu konuda yaşanan sıkıntıyı şöyle açıklıyor.
"Burada sorun şu. Bu alışveriş için gerekli hesapları açmaya ve işlemleri yürütmeye razı olacak banka bulmanız gerekiyor. Oysa bankalar genellikle, bunu yapmanın getirebileceği sıkıntılara değmeyeceğini düşünüyorlar. Dolayısıyla bankaların bu işi yapmasının önünde bir engel var mı? Yok. Ama pratikte bunu yapacak banka bulmak diye bir sorun var."
Bunun da ötesinde bütün ilaçlar ve tıbbi aletler yaptırımlardan muaf tutulmuyor.
UK Finance adlı kuruluşun yaptırım politikalarından sorumlu Justine Walker "İran´la insani ihtiyaç maddeleri alışverişi yapmak ve ödemeleri göndermek çok karmaşık bir iş" diyor.
"Yasal olarak ilaçlar yaptırımlar kapsamında değil. Ne var ki bunlar tanımlanmış bir kurum ya da kişiye gidiyorsa yaptırım kapsamına girebiliyor. Ve bu tanımlanmış kurumlar arasında İran´ın belli başlı bankaları da var."
İlaçlar İran´a ulaşabiliyor mu?
BBC resmi İran istatistiklerine göre ülkenin son 16 ayda ithal ettiği toplam ilaç ve tıbbi malzemeye ilişkin bilgilere ulaştı.
İlaç ve tıbbi malzeme ithalatının 2018 yılı Eylül ayında 176 milyon dolar ile en yüksek seviyesine eriştiği ondan sonra ciddi şekilde düştüğü görülüyor.
2019 yani bu yılın Haziran ayında ithal edilen ilaç ve tıbbi malzeme miktarı bu yüksek seviyeden yüzde 60 düşüşle sadece 67 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiş.
Bu düşüş, ABD yaptırımlarının yeniden devreye girdiği döneme rastlıyor. Fakat veriler sınırlı olduğundan yine de başka faktörlerin de devreye girip girmediğini söylemek kolay değil.
BBC´nin ulaştığı bir başka veri de İran´ın dış ticaretinde önemli bir yer tutan Avrupa Birliği´ne ait rakamlar.
Yaptırımların yeniden konduğu geçen yılın Kasım ayından bu yana AB´den İran´a ilaç ve tıbbi malzeme satışı önce bir düşüş gösteriyor sonra bu yılın Mayıs ayında bir miktar toparlanıyor.
Bütün bu rakamların, uluslararası yaptırımların nükleer anlaşmayla kaldırıldığı 2016´dan itibaren yeniden konulana kadar iki yıl boyunca çok inişli çıkışlı bir grafik izlediğini yani yaptırımların olmadığı bir dönemde de istikrarlı bir çizgi izlemediğini belirtmekte fayda var.
İran ile ticaret yapmak riskli mi?
İran ekonomisini izleyen Bourse & Bazaar adlı firmanın kurucusu Esfandyar Batmanghelidj´e göre, yeni kuralların karmaşıklığı, banka değiştirmek gibi sebeplerle artan maliyetler küçük firmalar açısından İran´la ticareti hayli korkutucu bir hale getiriyor.
İran´da döviz olmayışı ve İran parasının istikrarsızlığı da bir başka risk unsuru.
Telif hakkıAFPImage captionYaptırımların yeniden konmasıyla genel olarak fiyatlar arttı ve İran parası önemli değer kaybına uğradı
İran, temel ihtiyaç maddelerine erişimde çektiği sıkıntıları dile getirerek ABD´nin koyduğu mali kısıtlamaları aşmak isteyen şirketleri desteklemek üzere Avrupa tarafından önerilen planın biran önce hayata geçirilmesi için çağrı yapıyor.
Fakat bunun da göründüğünden daha karmaşık ve siyasetin uygulaması zor bir fikir olduğu anlaşılıyor.
Kaynak: https://www.bbc.com/turkce