14.10.2018 Pazar
Emin Xezer Yolciyev (*)
Irak´ta çoğunluk Araplardan oluşsa da siyasi güç ülkenin yüzde yirmisini oluşturan Kürtlerin elinde bulunmasının yanı sıra, alt iktidar yüzde altmışlık Şii mezhepli Arapların elinde bulunuyor. Yüzde onluk Türkmen ve Süryani ve başka etnik gruplar ayrıca yüzde kırklık Sünni mezheple Araplar kesin bir şekilde ayrımcılık yaşamaktadır.
Saddam´dan Sonra Şii ve Kürt Gücü
Bu etnik ve mezhepsel ayrımcılık Saddam Hüseyin döneminde kısmi olarak giderilse de, ABD işgalinden sonra bu kriz ülkeyi ateş gibi sardı. Saddam´dan sonra ülkede neredeyse siyasal anarşi cirit atarakken, dış güçlerin müdahalesiyle Kürtler ve Şii Araplar ülkede zirve güce bir şekilde ulaştılar. Böyle ki, Irak´ta fili olarak Kuzey Irak Kürdistan yönetimi ve merkeze bağlı bir otoriter siyasal yapı sistemi inşa edildi. Buda etnik ve mezhepsel olarak Irak´ta yeni krizlerin zaman zaman yaşamasına neden oluyor.
Irak´ta karmaşık etnik ve mezhepsel yapının siyasete etkisi Iraklı Saddam yönetiminde tek partili akımından geliyor. Ülkede tek partili sistem 2003 yılına kadar devam etti. Sanki sıkışmış gaz gibi patlayan Irak ABD müdahalesiyle param parça oldu. En etkili Şii Araplar Sünni elitlerden öç almaya başladılar. Öte yandan Kürtler. BM verilerine göre 74 aşiretten oluşan gruplar Irak´ta bugün pili çekilmiş bomba gibiler. Bugün hala Irak´ta bir Sünni Arap bir Şii Arap mıntıkasına, ya da bir Kürt bir Sünni Arap mıntıkasına girmekten korkuyor. Can güvenliği Iraklıları siyasal yapıdan daha çok düşündürüyor.
Saddam Huseyin
Sadr, Hakim ve Sistani´nin Irak´taki Otoritesi
Mukteda El Sadr
Ülkenin en büyük çoğunluğu olan Iraklı Arap Şiiler İran´ın desteğiyle Irak´ı İran´ın gölge devleti haline getirdiler. Irak´ta İran´a bağlı yüzden çok Şii askeri ve siyasal gruplar ve partiler mevcut. Mesela, Mukteda es ? Sadr ve Ammar Es ? Hakim´in onayı olmadan Irak´ta siyasi yapı kurulamaz. Bu demek ki, fili İran´ın onayı olmadan Irak´ta siyasi etkenler yerine oturtulamıyor. Ayrıca 2003 Sadr direnişi ve 2010 parlamentoda Sadr galibiyeti olayı daha da belirgin halde gün yüzüne çıkarıyor. Ayrıca Irak´ta Necefe bağlı kalan Ali es- Sistani´yi ´de unutmamak lazım. Meşhur Sistani fetvası Şii Iraklıları direnişe çağırmıştır. Ayrıca Şii Araplar şimdiki Irak hükümeti ve Kürt kökenli cumhurbaşkanına tam desteklerini açıkladılar. Sadr şuan ki durumdan memnuniyetini geçenlerde dile getirmişti. Sünniler hala Baas´tan sonra toparlanamamışlardır. Bunun ana sebepleri ilk önce ABD tarafından, sonradan Şia ?Kürt koalisyon birliği tarafından dışarda tutulmalarıydı. Buda sonuç olarak Sünni Arapların iktidarda temsilcilik haklarının kısıtlanmasına yol açtı.
Sistani
Türkmenlerin Parlamentodaki Yeri
Türkmeneli Bayrağı
[1]Bugün Türkmenler arasında en fazla taban bulan siyasi grup olan Irak Türkmen Cephesi, son seçimler 6 milletvekili ve 2 bakanlık elde ettti. Ayrıca yerel olarak siyaset yapan Türkmeneli Partisi, Türkmen Milli Partisi, Türkmen Karar Partisi, Türkmen Milliyetçi Hareketi, Türkmen İslami Birliği ve Türkmen Vefa Hareketi gibi çok sayıda Türkmen partisi bulunmaktadır. Ayrıca Kürt Bölgesinde siyaset yapan Türkmen partileri de görülmektedir. Ancak Irak Türkmen Cephesi dışında diğer siyasi partilerin taban bulabildiğini söylemek güçtür. Diğer taraftan büyük Şii ve Sünni gruplar içerisinde önemli Türkmen şahsiyetleri de Türkmen siyasetine etki etmektedir.
Parlamentoda Şii ve Kürt Ağırlığı
Berham Salıh
Iraklı Kürtler nerdeyse ülkede tek güç ve bu güç zaman zaman onları bağımsız rüyalarına götürse de özellikle Türkiye ve İran´ın müdahalesi ve en önemlisi 1916 yılında Sykes-Picot antlaşması bu rüyayı engelleyen belki de suya düşüren en büyük siyasi engeldir. Bölgede yeni bir devletin kurulmasına şuan gerek görülmüyor bazı güçler tarafından. Ancak tavsiye olarak Kürt kökenli yöneticilerin Irak´ın başına geçmesiyle Kürtler böyle tatmin ediliyor. Bu durum resmi olarak Irak anayasasıyla onaylanmış durumda. Ama devlet olarak Kürtlere kısıtlı şartlar ve merkeze bağlılık şartı da getirilmiştir. Mesela, Talabani Irak´a sadıktı, ama Barzani sadakatini bozdu ve diyetini ağır ödedi. Örneğin son seçimlerde Iraklı Kürt aday Barham Salih´i oldu. Bu Irak´ta şiiler tarafından onaylandı.
Göründüğü gibi Irak anayasası etnik ve mezhepsel olarak ağırlığı Şii Araplara ve Kürtler üzerinden formüle edilmiştir. Diğer siyasal güçler yalnız parlamentoda temsilci göndermekle yetinmişlerdir. Irak´ta Şii veya Kürt olmadan siyasi iktidarda bulunmanız imkansız bir haldir.
Emin Xezer Yolciyev
[1] Bilgay Duman ORSAM Ortadoğu Uzmanı ?´ Irak´ın Siyasal ve Toplumsal Yapısı Güncel Sorunları´´ 23 Ocak 2017. http://idealimforum.blogspot.com/2017/01/irakn-siyasal-ve-toplumsal-yaps-guncel.html
(*)Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi
