Niyet, kişinin kendini oluştururken bütün aşamalarda kendi varlığını izhar ederek kişiye her aşamada yardımcı olabilecek bir yetkedir. İnsan niyeti kadar önceliklidir. O yüzden her Hadis Kitabının ilk sözü ‘Ameller Niyetlere Göredir" olur. Çünkü amel, niyetsiz boş çuval gibidir. Hayatta bir karşılığı yoktur. Niyet, bir şeyin anlamlı ve değerli oluşunun teminatıdır. Bir eylemin değeri onu gerçekleştirenin niyeti ile ilişkilidir.
Niyeti oluşturan şey ise kişinin varlık, var oluş ve var olanlar karşısında oluşturacağı anlamdır. Anlam ile niyet arasındaki karşılıklı ilişkiyi dikkate almadan meseleyi açıklığa kavuşturamayız. Burada kişinin kendi doğasının saf hali ile kurduğu ilişkide oluşturduğu anlamın üzerine niyetini belirgin kılması ile birlikte o niyetin hem istikameti ve hem de anlamı yeniden derinleştirerek varlık sahasına çıkarması elzemdir. Bu döngüsel ilişki olmazsa hiçbir amelin bilinç ve inanç ile sahih ve sahici bir ilişki kurması beklenemez!
Niyet, belirleyici bir özellik olarak insan yaşamında önemli bir yer tutar. İnsanın hedefini belirginleştirir. Modern dönemde niyet yerine ön varsayım kavramı kullanılır. Ön varsayımlar üzerine ulaşılması gereken hedef bina edilir. Bilgi, bilim, inanç ve yaşamın diğer kalan boyutlarını da...
Niyet, insanın temel duruşunu belirleyerek istikametini tayin eder ve bu istikamet üzere hayatı kuşatarak yaşamın akışını belirgin kılar.
Bu konuda niyeti pozitif anlamı ile betimliyoruz. Tabi ki kötü niyet söz konusu ve bu kişiyi kötü eylemlere taşıyabilecek bir özelliği açığa çıkartır. Bu yüzden niyeti istikamet üzere betimledim. İstikametin oluşumundaki başlangıç amilidir. Varlığını bu istikamet üzere kurması, kişinin bugün ve geleceğini belirleyerek onun karakteristik yapısını oluştururken hem bilişsel sürecini, hem de ilişkiler ağını tanımlar.
İstikamet, kişinin yönelimini ve yönünü tayin ederek yolu işaretler, yoldaki tehlikelere karşı duyarlı ve engelleri bertaraf edecek bir pozisyonu elinde tutmaya yarar. İstikamet, yolda olup bitenlerin neler olması gerektiği ve karşı karşıya kalınan her duruma karşı nasıl bir tepki verilmesi gerektiğini tayin eder. Yoldan sapmamayı ve yolda itidal üzere yola revan olmayı istikametin ağırlığı belirler.
İstikametin tasdik tarafından güçlendirilmesi esasa taalluk eder. Tasdik, istikametin hem niyet ve hem eylem düzeyinde kararlı bir şekilde kişinin ahlaki zeminini güçlendirdiğini gözlemlemeye imkân tanır. Bu kararlılığın kişide çok önemli bir güveni temin ettiğini ve bu güven üzerine iki temel aksiyoma zemin oluşturduğunu görürüz. İlki, kişinin kendisinde oluşan bu güvenin onda samimiyeti çoğalttığını ve ikincisi ise muhataplarında oluşan güven ve samimiyetin belirginleşmesidir. Samimiyet ise; kişinin karakter olarak varlığını istikametin doğrulanmasına matuf olarak yaşamasını sağlar. Ve istikrar oluşturmadaki konumu, kişinin samimiyetini çoğaltan, aynı zamanda muhataplarda oluşturduğu bu samimi karakterin ortak bir karaktere dönüşmesine sebep olarak samimiyetin varlığını ortak bir idrake dönüştürür. İşte bu idrak, hem istikameti güçlendirir ve sabitleyerek kişinin inançlarının güçlendirilmesine kaynaklık eder, hem de toplumsal yapıda istikametin temel bir etken olarak sadakat ve samimiyeti çoğaltarak toplumsallaşmasına aracılık eder. Çünkü istikamet, sadakat ve samimiyet ile desteklenmezse; dışarıdan yapılacak saldırılara veya şeytanın iğvalarına zaaf oluşturacaktır. Ama iman, bilinç ve amel bütünlüğü oluşmadan istikamet kendi yolunu çizme konusunda sorunlar yaşayacaktır.
İstikametin sürekliliğini sağlayacak olan ise onun sahici vasfıdır. Sahicilik, istikameti düzenli bir şekilde varlığını idame ederken ona güç katmasına imkân tanımasıdır. Sahicilik her eylemde ve düşüncede yabancılaşmayı bertaraf ederek onun otantik yapısını korumaya zemin oluşturur.
Sahicilik, kişinin sahici eylemlere sahip olmasını sağladığı gibi etki ve tepkilerinde de sahici oluşunu garanti altına alır. Düşüncede de sahicilik, düşüncenin doğruya tekabülünü sağlama konusunda kişiye önemli bir katkı sağlar. Sahicilik, her türlü sahte ve yabancılaşmayı kişinin, toplumun, düşüncenin ve eylemin dışına iter.
İman, istikamete yönelik bir güveni oluşturur. Bu güven iki boyutlu bir işleve sahiptir. Kişinin kendisinde oluşacak güven ki bu özgüveni oluşturur. Diğeri ise kişinin özgüveninin sağladığı atmosfer üzerinden başkalarında kişiye karşı oluşturulacak olan güvendir. Bu iki güven unsuru birlikte harekete geçtiğinde iman belirli bir bilinç üzerinden harekete geçer.
İman, anlam, niyet ve istikametin kendi doğalarının saflığı ile buluşarak kişinin inanma, değer oluşturma, güven sağlama, güven duyma ve güvenlik idraki; hem ontolojik güvenliği, hem epistemik güvenliği sağlama almayı içerir. Hem enfüsi derinliği, hem afakî sonsuzluğu iman üzerinden betimleme imtiyazı kazandırır. İman, kişinin kuracağı ilişkiler ağının değer boyutunun vazgeçilmezidir.
İman, varlığın anlamını ve gizini açıklayacak inanç ilkelerine olan tam bağlılık ve dolaysız güvendir. İman, anlamdır: Çünkü Yaratıcının varlığı ve yaratılışın oluşumu ile devamı, Yaratıcının sonsuz bir kudrete sahip olduğu ve tam bir İradeye sahip oluşu da inanç ilkeleri arasındadır. İnsanın yaratılışı ve onun yeryüzündeki amacına matuf ‘ilahi bilgi’nin yüklediği ‘hilafet’ de bu inancın ilkeleri içindedir. Yeryüzünde bulunmanın bir ‘imtihan’ oluşu ve ‘yaptıklarımızın hesabını vereceğimiz’ yine inanç ilkeleri içindedir. Ve bu inanç ilkeleri bize anlamı verir. Bu yüzden iman anlamı içinde taşır ve insanın hayatını kuşatıcı bir şekilde düzenleyerek onun kendini gerçekleştirme imtiyazını ona verir.
İmanın yaşama dönüşmesi için zorunlu bir kavram vardır: bilinç… Bilinç, imanın mücessem biçimde, istikamete uygun bir şekilde varlık kazanması ve amelin varlık sahasında kendi doğasına matuf bir varlık zemini üzerine kurulması için elzemdir. Bilinç, iman ve amel arasındaki korelâsyonu sağlayan temel saiktır. Bilinç üzerinden gerçekleşen iman, ameli ‘Salih Amel’ pozisyonuna taşır. Amelin, yaşamda bir karşılığının oluşması ve diğer insanlar nezdinde erdem ve iyi olarak betimlenmesi için bilinç üzerinden gerçekleşmesi kaçınılmazdır. Bir bilince dayalı olmayan ameller, zorunlu olarak tahfif edilir ve kendisine yabancılaştırır. Bu yabancılaşma hem kişiye yönelik, hem amelin kendi doğasına yönelik bir yabancılaşmadır. İstikametin, niyet üzerinden gerçekleşmesi, imanın amele dönüşürken bir Salih Amel olarak varlık kazanması, her aşamada ancak bilincin devrede olması ile gerçekleşebilecek bir durum içerir. Bu yüzden iman bilinçten bağımsız düşünülemez, amel de hem iman ve hem de bilinçten bağımsız düşmemelidir.
Bilinç, bir duyarlılığın inşasıdır. Bu duyarlılık ile ilişkide olduğu şeye karşı kişi bir yakaza/duyargaları tam açık hali/ni oluşturur. Kişi, imanın enfüste kalıcılaşmasını sağlarken, afakta varlık kazanmasını da bilinç üzerinden gerçekleştirir. Bilinç, kişinin varoluşunun bütün parçalarının birbiri ile bütünlük oluşturmasını sağlar. Bütünlük üzerinden parçanın işlevini de tayin eder bilinç…
Bilinç, kişinin kendisini keşfederken, kendisini kurarken ve kendisini bir karakter oluşumuna taşırken zorunlu vasıtadır. Kişi, her safhada yanında bilinci taşımazsa ne imanından bir etkilenme ve ne de amelinden bir hayır görecektir. Bu yüzden bilinç; kişinin her aşamada, inancını oluştururken, bu inanç üzerine niyetini sahih kılarak istikametini belirginleştirirken, bu istikameti doğrulama ve samimiyet ile beslerken, bu istikametin ete kemiğe dönüşürken oluşan amellerini nicel ve nitel olarak beslemelidir. O yüzden bilinç kişi için vazgeçilmez bir özelliktir. Tabi ki bu bilinci oluşturan istikamet ve inanç ilkeleri üzerine bina edilen iman da bilinç için vazgeçilmezdir.
Amel/eylem, kişinin kendisini oluştururken ve her adımda kendini gerçekleştirirken gerekli olana tekabül eder. Amel olmadan insanın varlığı boşlukta asılı kalır. Bu boşluğun giderilmesi amel ile sonlanır. O yüzden kişinin varlık kazandığı zemin ameli boyutudur. Kişi, amelsiz varlık kazanamaz. O yüzden amelini erdem ve iyi ile beslemelidir, desteklemelidir. Kişi, ancak ameli ile kendi değerini açığa çıkartır.