Türkiye Tarihi´nin ilk seçimleri günümüzden 143 yıl önce Osmanlı Devletinin parlementer sisteme geçtiği 1876 yılında yapılmıştı. Meclis-i Mebusan´ın 130 üyeliği için yapılan bu seçim sonunda ilk meclis 69 Müslüman ve 46 Gayrimüslim olmak üzere toplam 115 milletvekili ile Dolmabahçe Sarayı büyük salonunda yapılan törenle açılmıştı.
Osmanlı Devleti 23 Aralık 1876 tarihinde Meşrutiyetin ilanı ile parlementer sisteme geçmişti. Yürürlüğe konan Kanun-i Esasi adlı anayasa ile Meclis-i Umumi adlı iki ayrı meclisten oluşan bir meclis kurulması kabul edildi. Bunlardan birisi üyelerini padişahın seçtiği ve görev süresinin hayat boyu olduğu Heyet-i Ayan (üye sayısı mebusanın 1/3´ü kadar olacak) diğeri ise üyelerinin halk tarafından seçileceği Heyet-i Mebusan´dır.
Seçim çalışmaları meşrutiyetin ilanından önce başlatılmış ancak 1877 Mart´ın da tamamlanabilmiştir. Ortada bir seçim kanunu olmadığı için seçimler Sadrazam Mithat Paşa´nın hazırlayıp bakanlara ve padişaha onaylattığı Talimat-ı Muvakkate´nin belirlediği esaslara göre yapılmıştı. Talimat-ı Muvakkate´nin başlıca esasları şöyleydi:
- Mebus sayısı 130 olacak (başlangıçta 120 olarak belirlenmişti, II.Abdülhamit 130´a çıkardı), bu mebusların en az 1/3´ü gayri Müslim olacaktı.
- Seçimler iki dereceli olacaktı. Önce birinciler oy kullanacak sonra seçilen ikinciler mebusları belirleyecekti. (Zamanın kısıtlı olması nedeniyle İstanbul için ayrı taşra için ayrı bir seçim sistemi uygulandı)
- Vilayetlerde mebuslar, vilayet, liva ve kazaların idare meclisleri azları tarafından seçilecekti. (İstanbul´da halk seçecek bir üst maddede adı geçen uygulama)
Seçme ve seçilme şartları ise şu şekildeydi :
- Taşrada seçmen olmak için; İdare meclisi üyesi olmak, Osmanlı vatandaşı olmak, 25 yaşında ve erkek olmak, emlak sahibi olmak.
- İstanbul´da seçmen olmak için; idare meclisi üyesi olma şartı yoktur. Fakat en az iki yıldır İstanbul´da oturma şartı vardır. Askerlerden ise en az mülazım(teğmen) rütbesinde olmak zorundaydılar.
- Seçilme şartları ise;Dürüst, güvenilir ve ahlaklı olmak, Türkçe bilmek, 25 yaşını doldurmuş ve erkek olmak, cinayet ve siyasi suçtan mahkum olmamak, memleketinde az çok emlakı bulunmak, Osmanlı vatandaşı olmak.
Meclis-i Mebusan´ın 130 üyeliği için yapılan ilk genel seçim sonunda ilk meclis 69 Müslüman (Hepsi Türk değil) ve 46 Gayrimüslim olmak üzere toplam 115 (değişik kaynaklarda 117 olduğu da söylenir) milletvekili ile açılmıştı. Bazı vilayetlerden hiç milletvekili gelmemişti. Çünkü bazı yarı bağımsız eyaletler kendilerini milletvekili seçme zorunluluğunda hissetmemişlerdi. (Mısır, Tunus, Necit, Umman, Romanya, Sırbistan, Sisam, Karadağ gibi.)
Meclis-i Mebusan´ın açılışı tüm hazırlıklar tamamlandıktan sonra 19 Mart 1877 tarihinde padişah II.Abdülhamit´in huzurunda Dolmabahçe sarayının büyük salonunda gerçekleştirildi. Açılışa Avrupa´dan da bir çok kişi ve gazeteci iştirak etmişlerdi.Mabeyn Başkatibi Sait Paşa padişahın açış konuşmasını okurken dışarıda da atılan toplalarla bu gün kutlanıyordu.
Açılış töreninin arkasından Ayan ve Meclis-i Mebusan üyeleri, eski Darülfünun binasında kendilerine ayrılan bölümlerde çalışmalarına başlamışlardır. Padişah II.Abdülhamit´in isteği ile Meclis-i Mebusan başkanlığına Ahmet Vefik Paşa, Meclis-i Ayan başkanlığına ise Server Paşa getirildiler.
Bu ilk meclisin üyeleri vilayet idare meclisi üyeleri arasından olduğu için kendi memleketlerinin varlıklı ve kültürlü kişileri idiler. Farklı etnik kökenlerden, dinlerden, mezheplerden gelmelerine rağmen nezaket kuralları içerisinde gayet uyumlu çalışmışlardır. Ancak bu meclisin çalışma süresi oldukça kısa oldu. Osmanlı-Rus savaşı nedeniyle 28 Haziran 1877 tarihinde bu ilk meclis tatil edildi. Meclisin ikinci dönemi ise yeni seçilen milletvekilleri ile 13 Aralık 1877 tarihinde aynı usulle yeniden seçilen milletvekilleri ile açıldı.
Ancak Osmanlı Devleti birinci dönemde yakaladığı uyumu bir daha bulamadı. Yeni dönem Müslüman ve gayri Müslim milletvekillerinin gruplaşmaları nedeniyle olumlu sonuçlar ortaya koyamadı. Padişah II. Abdülhamit Rusların Yeşilköy önlerine kadar geldiği bir dönem de 13 Şubat 1878 tarihinde Kanuni Esasi´nin kendisine verdiği yetki ile Meclis-i Mebusan-ı süresiz tatil etti.
Kaynak:
1-Türkiye´de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri
(Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ö. ALKAN) (www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg23/alkan.pdf )
2- I. Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan´ı (Yılmaz KIZILTAN)(www.gefad.gazi.edu.tr/.../1/2006-1-251-272-17-yclmazkiziltan.pdf )
3-Osmanlı İmparatorluğunda Anayasa, Parlamento ve Demokrasi Anlayışı (Prof.Dr.İhsan Güneş) (www.gefad.gazi.edu.tr/window/dosyapdf/2009/5/50.pdf )
İsmail Çal
Kaynak: dünya Bülteninet
