Çünkü vergi yükü altında inleyen insanların gelirle vergi arasındaki dengenin bozulması sonucu,
Halkın çalışma azminin kırılacağı,
İşten el etek çekeceği,
Vergiler alınamayınca memurların baskılarının artacağı,
Baskılar artınca da üretim ve imarın duracağı,
Ve sonunda hem devletin hem de halkın zarar göreceğini söylüyor İbn-i Haldun (Mukaddime 2/60).
Devleti yönetenlerde israf, masraf, zevk-i sefa arttıkça vergiler artar.
Vergiler arttıkça üretim düşer.
Üretim düştükçe askerlerin ücreti artar ve devlet yıkılır.
Doğu’da Abbasiler, Batı’da Ubeydiler devleti hacılardan bile vergi almaya başlamış ve yıkılmışlar.
Selahaddin Eyyubi’nin ilk işi bu vergileri kaldırmak olmuş ve devleti yeniden diriltmiş (M. 2/62).
Devlet, devletliğini yapmalı.
Ticarete, ziraata el atıp çiftçilik yapmamalı.
Pazarda halkın karşısında simsarlık etmemeli. Bu esnafın rekabetini, çalışma azmini öldürür.
Vatandaşın malını alırken ucuza almak için baskı uygular esnafa zarar verir,
Esnaftan mal alırken yine baskı uygular ucuza satın alır yine zarar verir.
Pahalıya aldığı malı satamayınca ucuza satar yine esnafa zarar verir.
Esnafa verilen zarar halka döner.
Esnaf zarar görünce vergi veremez.
Devlet vergi alamayınca açtığı ticarethaneyi çalıştıramaz.
Devlet başkanı, devletin vergilerini ve umumiyetle gelirini eksilten ve devletine zararı dokunan bu gibi alışverişlere teşvik edenlerin politika ve sözlerine kulak asmamalı.
Bunlardan, devletin bozulmasına sebep oldukları için sakınmalıdır (M. 2/67).
Zayıflayan devlet, ayakta durabilmek için kılıç ve nüfuz sahibi insanlara hazinenin kapılarını sonuna kadar açar.
Başkan kendini korurken hazineyi tüketir.
Hazinenin tamtakır olduğunu görünce, halktan da vergi alamayınca eskiden hazineden paralar aktardığı insanların servetine el koymaya başlar ve kendi yıkılırken yıkar (M. 2/70).
Zevke, sefaya, israfa dalan devlet vergileri artırır.
Halk vergileri verecek üretimi sağlayamaz.
Devlet vergileri alamaz hale gelince devlet kendi memurlarına da ücreti kısmaya başlar.
Devlet en büyük pazardır. Onun memurlarının aldığı ücret çarşı ve pazara hareket ve bereket getirir. Halk malını satınca daha fazla üretime başlar ve ülkenin bayındırlığı artar.
Ama devlet ücretleri artırmazsa alışveriş olamaz. O olmayınca üretim durur. Üretim durunca her şey durur (M. 2/74).
Acaba İbn-i Haldun günümüzü görüp keramet mi gösterdi diyecektim ki 2/71’inci sayfada, “Bu, Allah’ın kulları için koyduğu kanundur” diyerek Rabbimizin koyduğu kanunlara dikkatimizi çekiyor ve kuralına göre hareket etmemizi istiyor.
2/58’inci sayfada ise Rabbimizin koyduğu zekât ve haraç vergilerinin azlığına ve kalkınmayı artıracağına dikkat çeker.
Bu vergilerin en ağırı on da biri geçmemektedir.
İslâm’a göre en ağır vergi, bugünkü dünya devletlerinde en az vergi alanınkinden daha azdır.