Dünya'da yılda 7 milyon insan, görünmez ve sessiz katil hava kirliliğinin etkisiyle erken ölmektedir.
AB ülkelerinde ise yılda 400 bin insan hava kirliliğinden dolayı erken ölmektedir.
Hava kirliliği, özellikle PM2.5 kirleticisi ana rahmindeki bebeklerin sağlığını dahi olumsuz etkiliyor.
Dünyada bir yaşın altında zehirli hava soluyan 17 milyon bebek bulunmaktadır.
Türkiye’de hava kirliliğinin erken ölüm nedenleri, yıllık maliyetleri ve alınması gereken önlemler mutlaka incelenmelidir.
Şekil 1. Hava Kirliliği Sessiz Katil
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) standartlarına göre, hava kirliliği değerlendirilirse, dünyadaki insanların (ABD, AB ülkeleri ve Japonya dahil) yüzde 92’isi kirli hava solumaktadır.
Bazı şehirlerde açık havada nefes almak günde 25 sigara içmek kadar tehlikelidir.
Şehir içi cadde ve yollar, en önemli hava kirliliği kaynağıdır.
Özellikle trafik sıkışıklığından dolayı egzoz kirletici emisyonu 3 kat artmaktadır.
Sağlık için çok tehlikeli PM10 ve PM2.5 kirliliğinden, en çok hamile kadınlar etkilenmektedir.
PM10 ve PM2.5 kirleticisi erken doğumlara ve bebeklerin erken ölümlerine neden olmaktadır.
Hava kirliliği, özellikle PM10 ve PM2.5 ile mücadele etmek herkesin asli görevi olmalıdır.
Şekil 2. Hava Kirliliğinden En Çok Kimler Etkilenir
Türkiye’de 300’ün üzerinde yerleşim bölgesinde hava kalitesi izlenmektedir.
İnsan trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde sağlık için çok zararlı PM2.5 kirleticisi ölçülmelidir.
Özellikle şehir merkezlerinde PM2.5 ana kaynağı olan yaşlı dizel araçlar kademeli olarak sınırlandırılmalıdır.
Türkiye, yaşlı araç cenneti olmaktan çıkarılmalıdır.
Filtre edilemeyen PM2.5, solunum yolu ile ciğerlere kadar ulaştığı için çok tehlikelidir.
Şekil 3. PM2,5 Boyutu
Şehirler, nefes aldıkça hava kirliliği azalır.
Nefes alamayan şehirler insanları hasta eder, hatta öldürür.
Hava kirliliğine bağlı ölümlerin yaklaşık yüzde 90'ı düşük ve orta gelirli ülkelerde ve şehirlerde yaşanmaktadır.
Şekil 4. Ülkelerin Hava Kirliliği Yoğunluğu
Sessiz katil olan hava kirliliği;
- Felç, kalp krizi, kronik solunum hastalığı, yüksek tansiyon, zihinsel stres ve akciğer kanserini tetiklemektedir.
- İnsan hayatını kısaltmaktadır.
- 5 yaş altı çocuklar için çok risklidir.
- Sağlık harcamalarını artırmaktadır.
- Yaşlı insanlarda algıda zayıflamaya, tip 2 şeker hastalığına, astıma, akciğer fonksiyonlarının azalmasına ve akciğer kanserine neden olmaktadır.
Vatandaşımız temiz hava soluma ve soluduğu havanın kalitesini bilme hakkına sahiptir.
Şehirlerde hava kirliliği ile mücadele etmek için;
- Her şehir hava kirleticiler ile solunum, KOAH gibi hastalıklar, erken ölüm ve sağlık harcamaları arasındaki ilişkiyi ortaya koymalı ve alınması gerekli önlemleri belirlemelidir.
- Trafik sıkışıklığı sorunu çözülmeli, trafikte dur-kalk minimize edilmeli, metro ve deniz ulaşımı gibi alternatif ulaşım sistemi yaygınlaştırılmalı, yollar otopark olmaktan çıkarılmalı, apartman tipi otoparklar, cadde ve meydanların altı otoparklara dönüştürülmeli, park et-devam et sistemi geliştirilmeli, araçların trafikte seyri en az 30 km ve en fazla 90 km olmalıdır.
- Ulaşımda bisiklet ve elektrikli araç kullanımı, bisikletlerin toplu taşıma ile entegrasyonu sağlanmalı, elektrikli araba şarj istasyonları, toplu taşıma ağı ve yürünebilir yollar yaygınlaştırılmalı, yönetimlerin şehir içi yollarda dizel araç kısıtlama ve elektrikli araçları yaygınlaştırma hedefleri olmalıdır.
- Türkiye’de mevcut vergi sistemi yaşlı araç kullanımını teşvik etmektedir. Bunun AB normlarına getirilmesi hava kalitesinin iyileştirilmesi için oldukça önemlidir.
- Toplu taşımada elektrik, doğal gaz veya LPG kullanarak temiz yakıtlı/enerjili araçlar yaygınlaştırılmalı ve 5 yaş üzeri araçların servis aracı olarak kullanımı kısıtlanmalıdır.
- İnsanların yoğun olduğu yerlerde yaşlı araçların ve karbüratörlü araçların kullanımı yasaklanmalı, istiap haddinin üzerinde yük taşıyan başta toplu taşıma araçları olmak üzere kamyonlar sıkı şekilde denetlenmeli ve yaptırım uygulanmalıdır.
Şekil 5. "Aşırı yakıt tüketen araçlara son" / Fotoğraf: Reuters
- Araçların fenni muayene ve egzoz muayenesi yapması sağlanması için denetim yapılmalı ve yaptırmayanlar hakkında yaptırım uygulanmalı, egzozundan zehir kusan araç sahiplerine idari para cezası uygulanmalıdır.
Şekil 6. Egzoz Muayene İstasyonu / Fotoğraf: Twitter
- Okul çevresinde ve insan trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde araçtan ari meydanlar ve caddeler oluşturulmalıdır.
- Binaların dış duvarları, çatıları ve zeminleri mantolanmalı, dış pencere ve kapılar Low-e teknolojili ikili veya üçlü yalıtım camlı olmalı, pencerelerden hava sızmasını önlemek için hava sızıntıları önlenmek için pencere bandları kullanılmalı ve çerçeve duvar arası hava sızdırmaz olmalıdır.
- Binaların çatıları güneş tarlasına dönüştürülerek şehirler kendi enerjisini ve sıcak suyunu üretmeli ve binanın dış görüntüsü estetikleştirilmelidir.
- Merkezi ısıtma sistemi ve ısı ölçüm sistemi yaygınlaştırılmalı, ısıtma, soğutma, havalandırma, pişirme ve aydınlatmada binaların enerji verimliliği artırılmalı,
- Hava kirliliğinin yoğun olduğu bölgelerden başlayarak ısınmada doğal gaz ve elektrik enerjisi kullanımı yaygınlaştırılmalı, çatılar güneş tarlasına dönüştürülerek üretilen enerji ve sıcak su ısıtma ve soğutmada kullanılmalıdır.
- Partikül Madde (PM) kirliliğinin olduğu şehirlerde ve bölgelerde hava sızdıran, alttan tutuşturmalı sobalar ve kazanların kullanımı yasaklanmalı, üstten tutuşturmalı ve hava sızdırmaz soba ve kazanlar kullanılmalı ve kazanların bacalarında toz kirliliği kontrol sistemi kurulmalıdır.
- PM10, PM2.5 ve kükürt dioksit (SO2) gibi kirleticilerin kaynağı kükürdü, külü, nemi ve şişme indeksi yüksek, kalorisi düşük kömürlerin ısınmada kullanımı kesinlikle yasaklanmalıdır. Dumansız soba ve kazan kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
- Şehir planlamada hakim rüzgar yönünde rüzgar hızını kesen, hava hareketini bloklayan ve hava hareketi ölü noktalarını artıran yapılaşmaya son verilmelidir.
- Cadde ve sokaklar, hava koridoru oluşturacak şekilde planlanmalı, şehrin her bir noktasının hava hareketliliği ve nefes alması sağlanmalıdır.
- Şehirlere yakın bölgelerdeki sanayi tesisleri, termik santrallerin ve benzelerinin baca gazı arıtma sistemleri kurmaları ve online baca gazı izleme sistenin kurulması her tesis için şart olmalıdır. Çevreyi kirletmek kamusal olarak verilmiş bir hak olamaz.
Bir termik santral ve hava kirliliği / Fotoğraf: Twitter
- Küçük sanayi sistelerinde atık mineral yağı yakılması yasaklanmalı, sanayi tesisleri, akaryakıt istasyonları, bina altlarında boyama atölyeleri ve mobilya atölyelerinde baca gazları arıtılmalı, arıtılmayanlarla ilgili yasal işlem yapılmalı ve şehir içi bölgelerde taş ocağı işletmesi yasaklanmalıdır.
- Hidrojen sülfür (H2S) ve uçucu organik maddeler (VOC) gibi kirletici kaynakları önlemek için atıksular, arıtılmadan açık kanallara, derelere ve toprağa verilmesi yasaklanmalı, sıkı şekilde denetlenmeli, yaptırımı ağır olmalı ve kanalizasyonlar sık aralıklarla temizlenmelidir.
- İnsan trafiğinin ve yerleşim alanlarının yoğun olduğu yerlerde açıkta kokoreç, balık ve et pişirilmesine (PM2.5 kirletici kaynağı) izin verilmemelidir.
- İnşaat faaliyetlerinde çevresel önlemlerin alınması sağlanmalıdır.
- PM10/PM2.5 kirleticilerini filtre etmek için caddeler, meydanlar ve sokaklar ağaçlandırılarak yeşil koridorlara dönüştürülmeli ve kişi başına düşen yeşil alan 15 m2 üzerine çıkarılmalıdır.
- Yanlış tarım uygulamalarından dolayı azot oksit kirliliğine dur denilmelidir.
- Kirliliğin pik olduğu anlarda, hakim rüzgar yönü ve hızı, inversiyonlu saatler ve diğer parametreler dikkate alınarak tüm yönleri ile değerlendirerek kirletici kaynaklar tespit edilmeli ve önleyici çözümler üretilmelidir.
- Taşınım yolu ile başka bölgelerden (şehirlerden, sanayiden) gelen kirleticileri tespit etmek için background kirlilik ölçümü yapılmalıdır.
- Isınma kaynaklı hava kirliliğinin yoğun olduğu yerleşim bölgelerinde öncelikle doğal gaz yaygınlaştırılmalıdır.
- Hava kirliliğinin olduğu bölgelerde sağlık taraması yapılmalı ve halkın şikayetleri değerlendirmeye alınmalıdır.
- Hava kirliliğinin sağlık üzerinde yaptığı maliyetin, gayri safi milli hasılanın ne kadarını oluşturduğu hesaplanmalıdır.
