Üç hafta ara verdikten sonra yeniden bilimlerin sınıflandırılmasıyla ilgili yazı dizimize devam ediyoruz. Bu dizinin son yazısını hatırlarsak, bilimlerin sınıflandırılması için yeni bir öneri yapmış ve bu öneride en genel kavram olarak “Varlık”tan başlamanın bilimsel sınıflandırma için en iyi bir başlangıç noktası olacağını belirtmiştik. Yine aynı yazıda bir ilk adım olarak insan nokta-i nazarından alemi ikiye ayırmak (Gözlem Alemi ve Gözlem-Ötesi Alem) ve bilimleri bu temelde sınıflandırmak gerektiğini söylemiştik. Bundan sonra atılacak ikinci adım ne olmalıdır?
Bundan sonra atılacak ikinci adım “Gözlem Dünyası”nı betimlemek üzere bilimsel sınıflandırmayı bir ileri aşamaya taşımaktır. Bu noktada yine insanın bakış açısından gözlem dünyasını “Yeryüzü” ve “Gökyüzü” olarak iki ana kategoride ele alabiliriz ve bilimleri de buna göre “Yeryüzü Bilimleri” ve “Gökyüzü Bilimleri” olarak ayırabiliriz. Çünkü insan olarak çıplak bir gözle aleme baktığımızda iki dünya ile karşı karşıya kalırız: Biri üzerinde yaşadığımız “Yeryüzü” (ya da “Dünya” olarak bildiğimiz gezegen), bir de etrafımızda seyrettiğimiz “Gökyüzü” (ya da Uzay) bulunmaktadır. Bu yaklaşım, evrenin geniş kapsamını, insanın gözlem kapasitesine uygun olarak somutlaştırarak, bilimlerin evrensel yapılarını anlamamıza yardımcı olabilir.
1) Yeryüzü Bilimleri
Yeryüzü, daha çok insanların doğrudan gözlemleyebileceği ve etkileşime girebileceği fiziksel ortamları, canlıları ve çevreyi içermektedir. Bu kategorideki bilimler, doğanın ve insan hayatının fiziksel, biyolojik ve sosyo-ekonomik ve kültürel süreçlerini anlamaya odaklanır. Bu noktada jeoloji, yeryüzünün yapısını, tarihini, tektonik hareketlerini ve doğal afetleri inceler. Biyoloji, canlıların yapısı, yaşam döngüleri, evrimi ve ekosistemlerdeki yerlerini araştırır. Ekoloji, canlılar ve çevreleri arasındaki etkileşimleri ve bu etkileşimlerin ekosistemler üzerindeki etkilerini anlamaya çalışır. Meteoroloji, atmosfer olaylarını, hava durumunu ve iklim değişimlerini inceler. Sosyoloji ve psikoloji ise insanı ve insan toplumlarının yapısını, bireysel ve toplumsal davranışları, toplumsal normları araştırır. Bu bilimler, insanların doğrudan etkileşimde olduğu, gözlemlenmesi ve müdahale edilmesi mümkün olan insanî ve doğal olaylarını ele alırlar.
2) Gökyüzü Bilimleri
Gökyüzü, daha soyut ve geniş bir alan olup, insan gözleminden öteye geçebilecek daha derin fiziksel, astronomik ve kozmik düzeyleri içerir. Gökyüzü bilimleri, daha çok evrenin büyük ölçekli yapıları, kozmik olaylar ve fiziksel yasalarıyla ilgilidir. Bu bağlamda astronomi, gök cisimlerinin hareketlerini, özelliklerini ve evrimlerini inceleyen bilim dalıdır. Yıldızlar, gezegenler, galaksiler gibi büyük yapıları araştırır. Kozmoloji, evrenin başlangıcını, genişlemesini, yapısını ve nihai kaderini anlamaya çalışan bir bilim dalıdır. Büyük Patlama, kara delikler, karanlık madde gibi konuları ele alır. Astrofizik, gök cisimlerinin fiziksel özelliklerini ve bu cisimlerdeki fiziksel süreçleri (örneğin, yıldızların doğuşu ve ölümü) inceleyen bir bilim dalıdır.
Fizik (özellikle Temel Fizik ve Kuantum Mekaniği), evrenin temel yapı taşlarını, parçacıkların davranışlarını ve doğal yasaların evrendeki tüm sistemlere nasıl etki ettiğini araştırır. Kuantum teorisi, genel görelilik gibi temel fizik yasalarını incelenir. Meteoroloji (Atmosferin Üst Katmanları), yeryüzü meteorolojisinin yanı sıra, atmosferin üst katmanlarındaki olayları (örneğin, güneş fırtınaları ve atmosferin yüksek katmanlarındaki hava koşulları) ele alır. Tüm bu bilimler, insanların gözlem kapasitesini aşan kozmik düzeydeki yapıları, olayları ve süreçleri anlamaya çalışır.
Bu ayrımın faydaları nelerdir?
1) İnsan Perspektifiyle Düzenleme: İnsanlar için gökyüzü ve yeryüzü, farklı algılama ve etkileşim düzeylerine sahip olan iki alanı temsil eder. Yeryüzü, doğrudan gözlemlenen, üzerinde yaşadığımız dünya iken, Gökyüzü, daha uzak ve soyut olan kozmik düzeydeki evreni ifade eder. Bu iki farklı bakış açısını ayırarak, bilimleri de bu perspektifler üzerinden ele almak anlamlıdır.
2) Bilimlerin Kapsamlı Sınıflandırılması: Yeryüzü ve gökyüzü arasındaki bu ayrım, bilimlerin daha anlaşılır ve kapsamlı bir şekilde sınıflandırılmasına olanak tanımaktadır. Yeryüzü bilimleri, doğrudan gözlemlerle etkileşebileceğimiz dünyayı anlamaya odaklanırken, gökyüzü bilimleri daha soyut ve kozmik ölçekteki gerçeklikleri araştırır.
3) Birbirini Tamamlayan İki Boyut: Yeryüzü ve gökyüzü bilimlerinin birbirini tamamlayıcı nitelikte olduğu düşünülebilir. Örneğin, yeryüzü bilimleri, Dünya’nın yaşamını ve çevresini anlamamıza yardımcı olurken, gökyüzü bilimleri Evrenin başlangıcı ve yapısı gibi daha büyük soruları ele alır. Bu hem mikro hem de makro düzeydeki bilgi arayışını kapsar.
4) Çok Disiplinli Yaklaşım: Bu sınıflandırma, çeşitli bilim dalları arasında daha iyi bir işbirliği ve etkileşim sağlamaya yardımcı olabilir. Örneğin, ekoloji ve astronomi, doğanın işleyişini anlamak için birlikte çalışabilir.
Özetle; gözlem dünyasını “yeryüzü” ve “gökyüzü” olarak iki ana kategoriye ayırmak ve bilimleri de buna göre “yeryüzü bilimleri” ve “gökyüzü bilimleri” olarak sınıflandırmak oldukça anlamlı bir yaklaşımdır. Bu tür bir sınıflandırma, evrenin hem somut hem soyut yönlerini anlamaya yönelik disiplinler arası bir perspektif sunar ve bilimlerin geniş bir evrenin parçalarını bir arada anlamamıza yardımcı olmasına olanak tanır.
Kaynak: Farklı Bakış
