Özbekistan'ın Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'nde çıkan isyanda 18 kişi hayatını kaybederken, 243 kişi de yaralandı.
Birleşik Krallık merkezli haber ajansı Reuters'ın aktardığına göre Karakalpakistan'ın başkenti Nukus'ta cuma günü yaşanan olaylarda göstericiler protesto düzenledi ve devlet binalarına saldırdı.
1 - Karakalpakistan'da neler oluyor?
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, cumartesi günkü açıklamasında "Bazı kesimler, anayasal reformlara karşı protesto kılıfı altında şiddet yoluna başvurmayı seçti. Bölgesel bütünlüğü sarsmak ve toplumun istikrarını bozmak için sahte bilgi yayıp yurttaşları anayasaya aykırı eylemlere sürüklüyorlar" dedi.
Mirziyoyev, olayların ardından Karakalpakistan'da 2 Ağustos'a kadar olağanüstü hal (OHAL) ilan etti.
Özbekistan Ulusal Muhafızları, gösterilerde 516 kişinin gözaltına alındığını daha sonra bu kişilerin çoğunun serbest bırakıldığını açıkladı. Güvenlik güçleri, olaylarda yaralanan 243 kişiden 94'ünün hastanelik olduğunu da duyurdu.
Özbekistan Başsavcılığı'ndan yapılan açıklamada, hayatını kaybeden 18 kişinin güvenlik güçleriyle protestocular arasında yaşanan çatışmada ağır şekilde yaralanarak öldüğü belirtildi.
Ulusal Muhafızlar ise yaşamını yitirenlerden 14'ünün sivil, 4'ünün güvenlik görevlisi olduğunu duyurdu.
Öte yandan protestocularla iletişim halinde olduğunu söyleyen ve kimlikleri açıklanmayan sürgündeki iki muhalif siyasetçiyse Reuters'a açıklamasında can kayıplarının resmi rakamlardan daha yüksek olduğunu savundu.
2 - Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti nasıl kuruldu?
Karakalpaklar, 18. yüzyılda Orta Asya'nın en uzun nehirlerinden biri olan Ceyhun çevresine yerleşen bir Türk etnik grubu.
1925'te Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde özerk bir bölge olarak kurulan Karakalpakistan, 1932'de Sovyetler Birliği sınırlarında yer alan Karakalpak Özerk Oblastı'nda Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne dönüştürüldü.
Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 1936'da Sovyetler Birliği'ne bağlanan Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası haline geldi.
1990'da Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Konseyi bir egemenlik deklarasyonu oluşturdu. Buna göre referandumla hem Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden hem de Sovyetler Birliği'nden ayrılma hakkı kazandı.
1991'de Sovyetler Birliği'nin çökmesinden bir yıl sonra Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, bugünkü Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'ne dönüştürüldü.
Bu dönemde Özbekistan da bağımsızlığını ilan etti ve 1992'de kendi anayasasını hazırladı.
Karakalpakistan da 1993'te kendi anayasasını oluşturdu. Bu dönemde Özbekistan'la görüşmeler başladı.
Görüşmeler kapsamında Karakalpakistan, 1993'te Taşkent yönetimiyle bir anlaşma imzaladı. Anlaşmaya göre 20 yıl boyunca Karakalpakistan'ın özerkliğinin korunmasına karar verilirken, bu süre içinde Nukus yönetimi referandumla Özbekistan'dan ayrılmasını mümkün kılacak bir anayasal hak da kazandı.
20 yıllık sürenin ardından 2013'te resmi bir referandum düzenlenmezken, 2014'te Özgür Karakalpakistan Ulusal Uyanış Partisi ve Alga Karakalpakistan gibi bağımsızlık yanlısı hareketler ortaya çıktı fakat bunlar etkili olmadı.
Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'nde 2 milyona yakın kişi yaşıyor. Nüfusun yüzde 32,8'i Özbeklerden, yüzde 32,2'si Karakalpaklardan, yüzde 28,6'sı Kazaklardan, yüzde 3,3'ü Türkmenlerden, yüzde 1,2'si Tatarlardan ve yüzde 1,1'i de Ruslardan oluşuyor.
Özbekistan'ın nüfusuysa yaklaşık 34 milyon.
Kürşad Zorlu, Habertürk'te kaleme aldığı köşe yazısında Karakalpakların uzun yıllar boyu Özbek, Kazak ve Türkmenlerle iç içe ve çoğunlukla barış halinde yaşadığını fakat özerk statüde var olma isteğini de koruduğuna dikkat çekti.
Yazıda Karakalpak Özerk Cumhuriyeti'nin, Özbekistan için yer altı kaynakları ve tarımsal üretim bakımından da önemli olduğu, ülkedeki tahıl ve pirinç üretiminin büyük kısmının burada yapıldığı da belirtildi.
Öte yandan Karakalpaklar kendi dillerini resmi olarak kullanmak ve korumak noktasında da sıkıntı yaşıyor.
Devlet kurumlarında yürütülen işlemlerin Özbekçe yapılması, Karakalpakça kitap basılmaması ve bu dilde yayımlanan dergi ve gazetelerin yok denecek kadar az olması da bir asimilasyon politikasına işaret ediyor.
Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'nde yönetim kadrolarının halkın seçimiyle belirlenmemesi ve bölgedeki yönetimin Taşkent'ten atanan kişilerce yürütülmesi de benzer bir sorunun göstergesi.
3 - Neden isyan çıktı?
Mirziyoyev, haziran sonunda Özbekistan Anayasası'ndaki bazı maddelere değişiklik yapılmasını, Karakalpakistan'ın özerk konumunun ve referandumla Taşkent yönetiminden ayrılma hakkının kaldırılmasını teklif etti.
Bunun üzerine cuma günü patlak veren olaylarda bağımsızlık yanlıları Mirziyoyev hükümetine karşı protestolar düzenledi.
Şiddetli gösterilerin ardından cumartesi günü Nukus'a giden Mirziyoyev, anayasa değişiklik teklifini geri çektiğini açıkladı.
Özbekistan cumhurbaşkanı, halkın anayasa değişikliğine karşı olduğunu bilmediğini savunarak Karakalpakistan yönetimini kendisini bununla ilgili bilgilendirmediği için eleştirdi.
4 - Ayaklanmaya ne tür tepkiler geldi?
Karakalpakistan Özerk Bölgesi'nde meydana gelen olayların ardından Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov, protestoların Özbekistan'ın kendi meselesi olduğunu söyledi. Peskov, "Mevcut sorunların, Özbekistan yönetiminin aktif çalışmalarıyla çözüleceğinden hiç şüphemiz yok" dedi.
Avrupa Birliği'nden yapılan açıklamadaysa can kayıplarından derin üzüntü duyulduğu belirtilirken, Karakalpakistan'daki şiddet olaylarına dair bağımsız ve şeffaf bir soruşturma başlatılması çağrısı yapıldı.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nın açıklamasındaysa "Özbekistan yönetiminin ve halkının, olayları sağduyu ve barışla huzur ortamı içerisinde çözüme kavuşturacağına inancımız tamdır" ifadelerine yer verildi.
Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan duyurudaysa olayların endişelendirici olduğu ve düzenin sağlanması için Özbekistan yönetimine destek verildiği ifade edildi.
Kaynak: Independent Türkçe,
