Son günlerde kamuoyunu meşgul eden konuların başında siyasilerin söz ve davranışları geliyor. Konuların hepsi de görüntüler eşliğinde tartışılıyor. Henüz görüntülere kimse ?Bunlar çakma? diye itiraz etmedi, o sebeple kamuoyumuzda tartışma yaratan görüntülerin?üzerinde çalışılmış sahtelik kokan ürünler´ olduğunu söylemek mümkün değil.
Ancak yine de hem kendi yakın geçmişimizde gündemi belirlemiş olaylardan hem de başka ülkelerde şu yakınlarda yaşananlardan hareketle dikkatli olmakta yarar görüyorum.
Konuya ilgi duymaya başlayana kadar yeni türetildiği belli olan ?deepfake´ sözcüğünü işitmemiştim. Türkçeye ?derin çakma´ diye çevrilebilir. Teknolojide kaydedilen ilerlemeler sayesinde tekil şahısların bile tabletleri veya bilgisayarlarına indirdikleri birkaç program yardımıyla üretebildikleri video görüntülerle siyasi hayatı etkileme çabasının adı bu.
Ali Bongo, Gabon Cumhurbaşkanı..
Afrika ülkelerinden Gabon´da ?derin çakma´ ürünü olduğuna inanılan bir video yüzünden bir darbe girişimi yaşanmış. Girişim başarısız kalsa da sonuçta ülkeyi sarsan bir olay. Gabon´u 1967 yılından beri yöneten bir ailenin 2009 yılında cumhurbaşkanı olmuş son ferdi Ali Bongo?nun ağır bir hastalıkla uğraştığı dönemde piyasaya sunulan videonun ?derin çakma´ ürünü olduğu iddiaları yüzünden ortalık karışmış.
Cumhurbaşkanı Bongo?nun sağlığının yerinde olduğunu göstermeyi amaçlayan video as kalsın ülkeyi kana bulayacakmış?
Konu karışık mı geldi?
Videolarla ülkelerin içi karıştırılabiliyor
Daha yakında benzer bir olay ABD´de yaşandı. Temsilciler Meclisi başkanı kıdemli politikacı Nancy Pelosi?nin başına geldi olay. Pelosi?yi basın karşısında görüş açıklarken gösteren bir video ülkenin siyasi gündemine kısa süre önce bir bomba gibi düşüverdi.
Videoda Pelosi?nin sözcükleri telaffuzda zorlanacak kadar sarhoş olduğu görülüyor. Ne dediği anlaşılmıyor.
Pek çok kişi, içlerinde siyasi yorumcular da var, videoyu gerçek bilip Nancy Pelosi?yi yerin dibine batıran görüşler açıkladılar. Sarhoşken basın önüne çıkacak, ülkeyi ilgilendiren önemli konularda ne demek istediği anlaşılmayan görüşler açıklayacak sorumsuz biri olarak sunuldu Meclis başkanı?
Oysa sosyal medyada milyonlarca kere izlenen o video gerçek değilmiş. ?Derin çakma´ürünüymüş. Bir tek kişi tarafından üretilmiş hem de.
Gerçek internet üzerinden yayın yapan bir haber sitesi olan Daily Beast tarafından 1 Haziran 2019 tarihinde açıklanana kadar Pelosi hakkında aleyhte yazılan ve söylenenler ciltler dolduracak kadar yoğun.
Shawn Brooks adlı Trump fanatiği biri hayranı olduğu kişiyi başkaları gözünde büyütecek videolar yaparken, onun karşısında tavır alan politikacıları kötü göstermek için de kolları sıvamış. Pelosi videosu onun son eseri.
Konuyu ele alan ve benim de gözümü açmaya yarayan New York Times?daki (NYT) yazıdaBrooks?un iddiayı yalanladığı, ancak Facebook?un videoyu dolaşıma sokan ilk kişinin o olduğunu teyit ettiği bilgisi de yer alıyor.
Tek bir kişi bir ülkenin siyasetini derinden etkilemek için yeterli olabiliyor.
Devletler de bu yola başvurabiliyorlar. Myanmar´da Müslüman kıyımını başlatan da, rejimle irtibatlı birimlerin Facebook üzerinden yaptığı çakma videolar destekli saldırılar? [Bunu da yine Gabon´da yaşananlarla ilgili yazıdan öğreniyoruz.]
NYT´daki yazıda ?İnsanlar politikacılar hakkında işittikleri aleyhte haberlere inanmaya daha fazla eğilimlidirler? tespitine de yer veriliyor.
Doğrudur, insanlar başkaları hakkında iyi ve doğru şeyler söylendiğinde fazla kulak asmazlar, ancak birileri politikacılar için kötü ve olumsuz bir iddia ortaya attığında hemen üzerine atlarlar. İnsanlar özellikle gözleriyle gördüklerinin gerçek olduğuna inanırlar. Videolar o yüzden çok etkili birer propaganda aracı.
Konu aslında bizim için yeni değil. Görüntülü veya sesli kayıtlar sebebiyle bir partide genel başkan değiştiğini biliyoruz. Bir başka partide milletvekilleri o yolla tasfiye edildi. ?17-25 Aralık? diye bilinen ve etkilerini siyasi hayatımız üzerinde hala hissettiren süreç de sonuçta ses kayıtlarıyla başlatılmıştı.
Çakma kolay anlaşılıyor, ama ?derin çakma´ zor?
Gabon´da ülkeyi karıştıran, ABD´de siyasi hayatı etkilemeyi amaçlayan videolar basit teknikler kullanılarak üretilmiş, bu sayede gerçek olmadıkları kolayca ortaya çıkmış. Kendilerine görev alanı olarak ?çakma´ videoları ortaya çıkarmayı seçmiş ve bu alanda ciddi çalışmalarıyla tanınan Internet Without Borders gibi kurumlar ve Deeptrace Labs gibi şirketler de var.
Ancak hem o kurumlar hem de konuya eğilen uzmanlar bilgisayar teknolojisinde kaydedilen ilerlemeler sebebiyle ?çakma´ olduğu kolayca ortaya çıkmayacak ve bu yüzden çok daha büyük etkilere yol açabilecek videolar üretilebileceği uyarısında da bulunuyorlar.
Zaten ?derin çakma´ dedikleri de ?çakma´ olduğu kolay belli olmayan o tür çok profesyonel hazırlanmış videolar.
Amatörlerin piyasaya sürdükleri tespit edilebiliyor; ancak profesyonel işi ?derin çakma´videolarla ülkeler sarsılabilir, hiç arzu edilmeyecek gelişmeler yaşanabilir endişesi giderek yaygınlaşıyor.
Herkesin ?kritik´ olduğunu özellikle vurguladığı İstanbul´daki tekrarlanan seçime artık günler kaldı. Herhalde en fazla dikkat edilmesi gereken döneme girildi. ?Olmaz olmaz? demeden böyle bir tehlikenin varlığını bir kez daha hatırlatayım istedim.
Dikkatli olalım.
