ABD Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Müdürü Anthony Fauci, Trump'ın Beyaz Saray'daki yaptığı koronavirüs basın toplantısını dinliyor (Al Drago / The New York TimesAl Drago)
ABD Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Müdürü Anthony Fauci, Trump'ın Beyaz Saray'daki yaptığı koronavirüs basın toplantısını dinliyor (Al Drago / The New York TimesAl Drago)
ABD yönetiminin yeni koronavirüs salgınına cevabı kafa karıştırıcı, tutarsız ve verimsiz. Şubat'tan bu yana Çin, Güney Kore ve İtalya'dan edinilen veriler virüsün sosyal mesafe uygulanmayan yerlerde hızla yayıldığını ve insanları birbirinden uzak tutma yönündeki bu basit önlemin yeni enfeksiyon oranını önemli ölçüde azaltabildiğini açıkça gösteriyordu. Ancak ABD Başkanı Donald Trump'ın yönetimi hiçbir sosyal mesafe koordinasyonu yapmadı. Hatta İtalyan hastaneleri akut vakalar altında ezilirken bile ABD yönetimi sağlık sistemini destekleme, hastanelerdeki solunum cihazlarının sayısını artırma veya testleri yaygınlaştırma yönünde çok az çaba sarf etti.
Birçoğu bu başarısızlıklardan krizin şiddetini küçümseyen Başkan'ı sorumlu tutuyor. Trump, 4 Mart gibi yakın bir tarihte yeni koronavirüsün neden olduğu Kovid-19'un gripten daha kötü olmadığında ısrar etmişti. Ertesi hafta, ABD sağlık sisteminin salgına yeterince hazırlıklı olduğunu öne sürdü. Ülkeyi krize bodoslama girmeye teşvik eden Trump suçlanmayı kesinlikle hak ediyor. Başkan asıl, ABD kurumlarına karşı yeni koronavirüsten çok önce başlattığı ve salgın sona erdikten sonra uzun bir süre hissedilecek saldırılarından sorumlu tutulmalı.
Trump profesyonellik, bağımsızlık ve teknokratik uzmanlık normlarına acımasızca saldırıp, siyasal sadakati diğer her şeyden üstün tutmak suretiyle federal bürokrasiyi çok zayıflattı. O kadar ki, federal bürokrasi, siyasal ekonomist James Robinson ve benim 'demokratik girdi veya hükümet eleştirilerine çok az alan tanıyan, bunun sonucunda da politika üretme yeterliliği kağıt inceliğinde olan otokratik devletleri' tanımlamakta kullandığımız "Kağıt Leviathan'a" benzemeye başladı. Bu ülkelerdeki bürokratlar sorunların çözümünde uzmanlıklarını kullanmak yerine üstlerini övmeye, onlarla fikir birliği yapmaya ve onlardan emir almaya alışkındır. Amerikan bürokratları otokratik 'evet efendimcilere' benzemeye başladıkça toplum nezdindeki güvenirlikleri ve bunun gibi kriz anlarındaki etkileri azalacak.
Demokrasiler nasıl ölür?
Trump, görevde geçirdiği üç yıldan biraz fazla süre içinde daha evvel ABD siyasi sisteminin işlemesini sağlayan birçok siyasi normu altüst etti. Bunlar arasında başkanın sınırsız yalan söylemeyeceği, yargıdaki davalara karışmayacağı, toplu şiddeti teşvik etmek bir yana mazur bile görmeyeceği, yürütme gücü ve ayrıcalıklarından fayda sağlamayacağı veya ailesinin fayda sağlamasına izin vermeyeceği, vatandaşlara ırk, etnik köken veya din temelinde ayrımcılık yapmayacağı beklentileri vardı. Trump bu normların içini boşaltırken ABD siyasetinin kutuplaşmasını da hızlandırdı. Bu aşındırıcı trendin geçmişi daha önceye dayanmakla beraber bilhassa Trump'ın görev süresinde yoğunlaştı. Kutuplaşmanın maliyeti sadece siyasi söylevin acımasızlığında görülmüyor. Aynı zamanda siyasilerin, milyonlarca kişi için sağlık hizmeti eksikliği, kamu altyapısındaki istikrarsızlık, belgelenmemiş tehlikeli çürüme, hatta hükümetin periyodik biçimde kapanmasını engelleme gibi sorunları çözme, anlaşmaya varma becerisindeki yoksunlukta da kendini açıkça gösteriyor.
Trump'ın görevde kaldığı süre, son iki yüzyıldır yürütme gücünü sınırlayan en önemli kurumsal sac ayaklarından birinde, kamu hizmetlerinde daha çok fecaat yarattı. Şüphesiz, ABD siyasi kurumlarına yapılacak üst düzey atamalarda başkana geniş kapsamlı yetkiler tanınması, tarafsız profesyonelliğin yürütme kurumlarında kök salmasını kolaylaştırmıyor. Ancak, çok farklı öncelik ve siyasi gündeme sahip yönetimler altında bile çoğu bakanlık eğitim, çevre, ticaret, havacılık, uzay ve elbette hastalık kontrolü gibi çeşitli alanlarda etkin çalışmayı ve sağlam politikalar izlemeyi başarmıştı. Tarafsız kurallarla prosedürleri izleyen ve teknokrat uzmanlığa güvenen siyasi atanmışların altında hizmet veren profesyonel bürokratlar, idareler açısından bir tür güvenlik bariyeri görevi gördü, fazla aşırı veya bütünüyle partizan politikaların uygulanmasına engel oldu. Profesyonel kamu hizmeti, doğal afetler ve acil sağlık durumları karşısında en son ve en güçlü savunma olagelmişti.
