1920´lerde hafta sonları İstanbul´da Sirkeci ve Galata´dan kalkan vapurlarla İzmir´e, oradan da Mersin´e gidilebilirdi. Vapurların kalkacağı gün ve saat gazetelerden bildirilir, bazı vapurlarda uzun yolculuğa eşlik etmesi için orkestralar dahi hazır bulunurdu. Vapurlar yol boyu sırasıyla Çanakkale, İzmir, Güllük, Bodrum, Rodos, Marmaris, Dalyan, Fethiye, Kalkan, Kaş, Finike, Antalya, Alanya limanlarına uğrayıp, Mersin´e gelir, sonra aynı rotayı izleyerek İstanbul´a dönerdi.
Bodrum, o tarihlerde denizlerinden çıkarılan ve ihraç edilen süngeri, 15. yüzyılda Saint-Jean Şövalyeleri tarafından yaptırılmış, II. Abdülhamit döneminden itibaren hapishane olarak kullanılmış, Birinci Dünya Savaşı yıllarında ise top atışlarıyla yıkılmış kalesiyle tanınan, deniz yolu dışında ulaşılamayan bir Ege kazasıydı.
Kalesi yıkılmış olmasına rağmen, karayoluyla ulaşılamaz olması nedeniyle o yıllarda verilen kalebentlik (mahkûmların kaleden ya da şehirden çıkamaması) cezası için mahkûmların gönderildiği sürgün yerlerinden biriydi. Yani o yıllarda Bodrum adıyla örtüşen kötü bir şöhreti vardı.
Peki nasıl oldu da bu sürgün kasabası bugün Türkiye´nin en gözde tatil, eğlence merkezi oluverdi?
Bunu olağanüstü hal rejimine, basın ve ifade özgürlüğüne kıymet verilmemesine, berbat hukuk sistemimize ve idam karşıtı bir yazıya borçluyuz.
Bu sürgün kasabasına mahkum olarak gelerek kaderini değiştirenin Cevat Şakir Kabaağaçlı ya da bilinen adıyla Halikarnas Balıkçısı olduğu bilinir.
İsmini aldığı paşa bir babası, II. Abdülhamit´in daha sonra gözden düşmüş sadrazamlarından bir amcası olan Cevat Şakir, daha o tarihlerde Oxford´da Yeni Çağ Tarihi okumaya gönderilmiş varlıklı ve eğitimli bir ailenin mensubudur.
İtalya´da tanıştığı, ressamlara modellik yapan Aniesi adlı bir İtalyan modelle evlenerek 24 yaşında Türkiye´ye dönen Cevat Şakir, 1914 yılında Afyon´daki çiftliklerinde babası Şakir Paşa´yı, bu evlilik, savurganlığı ya da bilinmeyen başka bir sebepten aralarında çıkan tartışmadan sonra vurarak öldürür ve 15 yıl kürek cezası alarak hapse girer.
6.5 yıl hapis yattıktan sonra 1921 yılında ağırlaşan veremi nedeniyle çıkarılan bir afla tahliye edilir. İstanbul´a annesinin yanına gelir. Onun hapis yattığı yıllarda Birinci Dünya Savaşı olmuş, bitmiş, döndüğü İstanbul da artık işgal altında bir şehirdir.
Oxford mezunu, Avrupa´da hızlı bir hayat yaşamış Cevat Şakir gitmiş yerine Kenan Rifai´nin müdavimi, bazen başında ırakiyyesi ve sırtında haydariyesiyle tekkesine ve vakit namazlarına gidip gelen bir derviş gelmiştir.
Aynı zamanda işgal yüzünden milli duyguları kabarmış bir vatansever olarak, Sedat Simavi´nin Diken dergisinin kapaklarını hazırlamaktadır. İngiliz işgal kuvvetleri tarafından bir kere gözaltına alınmaya çalışılacak kadar vatansever çizgide yayınlar yapmaktadırlar.
Sonra savaş biter, ülke kurtulur, Cumhuriyet kurulur. Artık Zekeriya Bey´in (Sertel), çıkardığı Resimli Ay´da yazmaktadır. Dergi, Millî Mücadele´yi bütün halkın kazandığını vurgulayan yayınlar yapıyor ve bir meçhul asker anıtı dikilmesini savunmaktadır. Cevap, Atatürk´ün yaveri Kılıç Ali´den gelir; ?Meçhul asker anıtını öne sürmek, Başkomutana nankörlüktür.?
Bir süre sonra Şeyh Said İsyanı patlak verir. 4 Mart 1925´de de isyan gerekçesiyle Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarılır. Artık sessizlik vaktidir. Her türlü eleştiri ve yayın, isyana teşvik suçuna sokulabilmektedir.
Kanun önce Ankara´ya muhalif yayınlar yapan İstanbul basınını vurur. Tavsir-iEfkâr´dan Velid Ebuzziya, Vatan´dan Ahmet Emin Yalman tutuklanıp, Diyarbakır´daki İstiklal Mahkemesi´ne gönderilir. Ülkenin ünlü gazetecileri, Diyarbakır´da bir camiinin içinde üst üste toplanmış isyancıların yanına kapatılmak istenmiş, Velid Ebuziyya´nın ayaklarına zincir vurulmuştur. (Bunun üzerine Ahmet Emin Yalman´ın, Mustafa Kemal´e telgraflar göndererek artık gazetecilik yapmayacağına dair söz vererek yargılanmaktan kurtulduğu söylenir. Yalman gerçekten uzun yıllar gazeteciliği bırakıp, araba lastiği satmış, reklam yazarlığı yapmıştı.)
Babiali´nin en meşhur isimlerinden Hüseyin Cahit ise gazetesi Tanin´de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası´daki polis aramasını ?Baskın? diye verdiği için yargılanıp, Çorum´a sürgüne gönderilmiştir.
Bu şartlar altındaki ülkede 13 Nisan 1925 günü çıkan Resimli Ay´da, Cevat Şakir´in Hüseyin Kenan mahlasıyla bir hikâyesi yayınlanı: ?Hapishanede idama mahkûm olanlar bile bile asılmaya nasıl giderler??
Yazıda Cevat Şakir, hapisteyken tanıdığı asker kaçağı oldukları için idam edilen dört erin son gecesini anlatmaktadır.
?Yalnız, Kunduzlu Mehmet pencerenin yanına oturdu. 26 yıllık hayatının mühim vakaları gözünün önünde birer geçit resmi yaptı. Seferberlik ilan edilince askere alınmıştı. Harp esnasında Çanakkale´de birkaç defa yaralanmıştı. Uzun yıllar içinde kendisi ancak köye gitmek için izin almıştı. Hâlbuki evlatlarını çok özledi. Bir defa uzak sınırlara doğru şimendiferle sevk edilirken tren, köylerinin ta yanı başından geçmişti. İşte yüz adım ötede köylerinin evlerini, hatta kendi evinin çatısını görüyordu Uzun zamandır görmediği çocukları ta şuracıkta, şu çatının altında yaşıyorlardı. Ama gidip de geri dönmemek vardı. ?Çocuklarımı bir defa göreyim´ dedi. Arkadaşları sen atlarken biz havaya ateş açarız dediler, zira kim atlarsa atlasın vurulsun diye emir vardı. Velhasıl trenden atladı. Bu, işte bir firar vakası olmuştu. Şimdi de onun için asılacaktı.
Derken uzaktan bir zincir şakırtısı duyuldu. Bu korkunç ses, onu ve arkadaşlarını götürüp asacak olan jandarmaların yaklaştığını bildiren meşhur bir haberdi. Kunduzlu, bir anne şefkatiyle arkadaşlarını uyandırdı. Onlar uyanınca anladılar,
?Bismillah? diyerek kalktılar. Sonra, bu dört kahraman, diğer mahpuslarla kucaklaşarak helalleştiler. Gidip kelepçeleri, prangaları, zincirleri taktırdılar. Dik dik ve emin adımlarla yürüyerek hem hapishaneden, hem de hayattan uzaklaştılar. Onlar ölüme değil sanki düğüne gidiyorlardı... Karakuşi bir emrin kurbanı olarak öldürülecek olan bu dört Anadolu çocuğunun ölümle istihza eden vakur hareketleri bana hapishanede yaşayanların yeni bir köşesini gösteriyordu... Onlar öldüklerine değil, gürültüye gittiklerine yanıyorlardı. Hapishanede hakiki katiller keyif sürerken onların öldürülmesi... İşte zavallıları öldüren manevi azap asıl burada idi. Fakat gittiler ve bir daha gelmediler. O gece bütün hapishane onların matemini tuttu.?
Dergi yayınlanır yayınlanmaz Cevat Şakir ve Zekeriya Sertel gözaltına alınır. Ankara´ya götürülürler. Suçlama, ?Şeyh Said ayaklanmasının bastırıldığı günlerde halkı askerlikten soğutmak?tır. Bu suçun maksimum cezası da bellidir; İdam.
Ankara İstiklal Mahkemesi´nde görülen davada karşısında Afyon´da babasını vurduğu olay sırasında oranın Jandarma Komutanı olan Ali Çetinkaya´yı görünce bütün ümitleri suya düşmüştür.
Ama araya Zekeriya Sertel´i tanıyan siyasetçiler, Cevat Şakir´in ailesini bilenler girer. Zekeriya Sertel´e Sinop, Cevat Şakir Bodrum´da kalebentlik cezası verilir.
İkisi de yeniden doğmuş gibi mutludurlar.
Ama Sinop iyidir de Bodrum´un adı Cevat Şakir´in gözünü korkutmuştur;
?Bodrum´un adı fenaydı. Eskiden beri Bodrum Kalesi´nden bir zindanmış gibi bahsedilirdi. Zaten Bodrum Kalesi şehri saran bir duvar değil bir kaleydi, belki de sipsivri bir kuleden ibaretti. Bodrum sözü insana bir yapının karanlık alt katı manasını veriyordu. Belki de kalenin zindanıydı. Sultan Hamit zamanında tehlikeli siyasi mahkûmlar oraya kapatılırmış... Velhasıl Cebeciler´de Bodrum ve Bodrum Kalesi´nin ne biçim bir yer olduğunu bilen yoktu. Zaten herkes beni sürgün sayıyordu.?
O tarihlerde Ankara´dan Bodrum´a gitmek için önce trenle İzmir´e gitmek, ardından otobüsle Muğla´ya gitmek gerekmektedir. Tahmini 10 günden fazla sürer bu yolculuk. Ama Cevat Şakir´in yolculuğu 3.5 ay sürmüştür. Yolluk eksik çıkınca yollarda kalmış, yeraltı otellerinde günlerce beklemiş, hatta bindiği tren, devletin mallarına el koyduğunu söyleyen biri tarafından intikam için soyulmuştur.
Milas´a kadar arabayla geldikten sonra yol biter, at sesleri duyulur. Bodrum´a atla gidilecektir. Çünkü Bodrum´a yol yoktur. Cevat Şakir´in deyimiyle ?Bodrum yollarında Büyük İskender´in savaş arabalarından bu yana yani 2.300 yıldır tekerlek dönmemiştir?
Yola bir süre atla devam ettikten sonra Cevat Şakir´in at üstünde hem midesi ağzına gelmiş hem de at için üzülmüştür. Jandarmalara yürümek istediğini söylemiş, Milas´tan Bodrum´a kadar uzun bacaklarıyla yürümüştür. Bodrum´a yaklaştıklarında jandarmalar, ?şehre at üstünde girmek lazım? diyerek zor bela tekrar onu ata bindirirler.
Bodrum´a vardıklarında müjdeyi kaymakam verir: ?Bodrum içinde serbestsiniz.?
Bir ev tutar. Ev deniz kenarındadır. Kirası 25 kuruştur. Kirayı cebinden çıkarıp vermiştir. Ev sahibinden evin anahtarlarını alır. İçeri girer, sokak kapısını kapatır, avludan denize açılan kapıyı açar:
?Heyy! Açılan kapı, birdenbire gözlerime ve gönlüme açık denizleri, kıyı ve adaları verdi. Batı göğünde, günün ufka veda edişi turuncu ve kıpkızıl çizgiler çekmişti. Onların üstünde Bodrum Kalesi kapkara bir siluet kesinliğinde yükseliyordu. Kıyıda beyaz evler pembeleşmiş, denizin mavisi de koyu menekşe olmuştu. Dalgalar eve doğru gelirken, tepeleriyle güneşin son ışığını kaplıyorlar, uçlarından kırmızı kırmızı kıvılcımlar savurarak kapının iki adım ötesinin pembe köpükleriyle yalıyorlardı. Köpükle kapı arasında kum ve gümüş teller gibi parıldayan kuru yosunlar vardı. Çocukluktan beri ilk kez çocuk gibi hıçkıra hıçkıra ağlayarak kapıya dizüstü düştüm. Şiddetle hayret ettim. İçimde hayranlık! Gönül açıklığı! Şükran. Kıyamet kopuyor. Parmaklarımı yosunlara, kumlara daldırdım. Güzel dünyanın kumlarını, deniz çakıllarını, yosunlarını sanki inciymiş, pırlantaymışlar gibi yüzüme gözüme sürdüm, üstüme başıma avuç avuç akıttım. O deniz, o adalar, güzellikle en aşırı hayalin cennet diye göz önüne getirebileceğinden bir kat daha güzeldi. Hele o berrak gök, uzaklıklarda ne uysaldı! Denizi, asma yapraklarının fısıltısını duyuyordum. Burada ölmeyecek kadar kuru ekmek ve suyla yaşamak mutluluğunu özlüyordum.?
İşte İstanbullu Beyaz Türkler´i Bodrum´a Cevat Şakir´in bu muhteşem tasvirleri çekecektir.
Cevat Şakir, 1926´da cezasının yarısını çekmek için döndüğü İstanbul´dan 1928´de bu kez kendi rızasıyla, yanına da bütün parasını yatırdığı tarım, balıkçılık kitaplarını alarak Bodrum´a geri döner. 1947´ye kadar Bodrum´da yaşar. Soyadı kanunuyla Kabaağaçlı soyadını alır ama hem kendi adının ağırlığından kurtulmak, hem de Bodrum´u adından kurtarmak için Halikarnas Balıkçısı adıyla yazar.
Çocuklarının eğitimi için 1947´de taşındığı İzmir´de de gazetecilik ve rehberlik yaparak Türkiye´yi Ege´yle, İyon medeniyetiyle ve denizle tanıştırır. Peynir, su, İstanköy peksimeti, tütün ve rakı dışında bir şey almadan çıkılan, radyo dinlemenin, gazete okumanın yasak olduğu uzun Mavi Yolculukları o başlatır.
Yani bugün Bodrum sahillerinde güneşlenenler bunu idam edilen asker kaçaklarının hüzünlü hikâyesini yazdığı için olağanüstü hal şartlarında yargılanıp ceza almış bir gazeteciye ve onu oraya kadar kovalamış devletin otoriter politikalarına borçlular.
Bazen şerlerden bile böyle hayırlar doğabiliyor.
(Hikayenin daha uzun versiyonu; Alternatif Türkiye Tarihi-1 kitabında)
