Aşiret aynı soydan gelen, göçebe ya da yarı göçebe yaşam sürdüren insan topluluğuna verilen isimdir. Aynı zamanda bir ataya bağlı insanlardan meydana gelen büyük bir aile, göçebe topluluğu anlamına da gelir.
Dünyanın birçok yöresinde olduğu üzere, klasik dönemlerin toplumsal alanda kendine yer bulan aşiret olgusu, özellikle de doğu İslam toplumlarında kendine yer bulmuştu.
Türk toplumunun modernleşmesi ile aşiret bağlarının giderek zayıflamasının yanında, birçok Arap toplumunda ve özellikle de Kürtler arasında halen sürdürmekte olan aşiret yapıları ile ilgili olarak, sosyolojik açıdan, bilimsel olarak birçok yerel ve genel araştırma yapılmış ve yapılmaktadır.
Yazar Özmen Özden tarafından ‘yerel alanda’ belli bir aşireti konu alan “BELEKİ Bıdri ve Şego Aşiretleri” üst başlığı altında birbirleri ile çeşitli ve doğal ilişkileri bulunan ve Batman Sason bölgesinde yerleşik ve kitapta yer verilen bilgilerden hareketle köken olarak ‘ehl-i Beyt’e dayandırılan ‘ iki aşireti çeşitli yönleriyle araştırma suretiyle kitaplaştırılmıştır.
Yazar kitabına teşekkür ve önsöz sunumunun yanında Bidri ve Şego aşiretlerinin tarihi ile, aşiretin yerleşmiş bulunduğu “Neden?” sorusuyla Sason’a vurgu yapmakta buna bağlı olarak, Osmanlı döneminde hazırlanan Reşkotan Islahat Raporu’na atıf yapmakta… Kitap Sason ve Huyut Kazaları bağlamında, adı geçen aşiretin çerçevesinde birçok sosyal ve siyasal konulara temas etmekte…
Daha sonra, bu aşiretlerin sosyal yapılanmalarına yer vermekte, aşiretin ekonomik gelirleri bahsini işlemekte, yaşam, kültür, yerleşim ve nüfus mevzuu ile birlikte, aşiret olgusu genelinde olmakla birlikte, özellikle de Kürt aşiretleri ile müsemma bir yere sahip bulunan ağalık kurumunu incelemektedir.
Yazar, genel anlamda kitabın hangi konunun ele alındığı sadedinde şu ifadelere yer vermektedir: “Bıdri ve Şego aşiretleri... Medine'den yola çıkıp Anadolu topraklarında son bulan iki kardeş aşiretin öyküsü bu...
-Ne zaman geldiler?
-Geliş amaçları?
-Anadolu topraklarında nerelerde yaşadılar?-Kültürleri ve adetleri nasıl?
Bu kitap, Beleki oğlu Bıdri ve Şago aşiretlerinin tarihi, kültürü, sosyolojisi, ekonomisi, coğrafi, dini ve siyasi yapısı üzerine yapılan bir araştırmadır
Çıkış yeri olan Medine'den Anadolu topraklarına gelip Sason'a yerleşinceye kadar geçirdikleri evleri, yaşadıkları zorlukları, kısacası 1200 yıllık tarihlerini inceleyen önemli bir eserdir
Şimdiye kadar Bıdri ve Şego aşiretleri hakkında bu derece kapsamlı, bı derece detaylı hazırlanmış akademik ve özgün bir çalışma yoktur
Eserde aşiret hakkında okuyucunun merak ettiği birçok konuya yer verilmiştir. Kitabı okumaya başladığınızda tarihin geçmişine bir yolculuk yapacak, kendinizi olayların içindeymişsiniz gibi hissedecek, kimi zaman üzüleceksiniz.”
Yazar, kendi dilinden aktardığımız ve konu ile ilgili olarak genel çerçeveyi ‘maksat hasıl olsun’ düşüncesiyle, konuyu, eğildiği kaynaklardan hareketle okuyucuya bir adet ‘Teşekkür ve Önsöz’ yazısı ile birlikte, esere konu olan aşiret olgusunun tanımı ile başlamış, bu bölümde, aşiret olgusu ışığında, adı geçen ‘kardeş’ aşiretlerle ilgili genel bilgiler verilmektedir.
Sonra ise, bu aşiretlerin, ta Medine’den gelip yerleştiği Sason ve Huyut Kazaları ile ilgili bilgiler, madde, madde incelenmekte; o aşiretlerin kökeni olduğu eserde yer bulmuş olan Ehl-i Beyt olgusu üzerinden, iş soyuttan somuta bir yol çizerek, tarihi süreç içerisinde, o aşiretlerin ya salt Kürtleşmesi ya da Kürtlerle birlikte aynı coğrafyayı paylaşmalarına istinaden, takip eden bir silsile içre, Birinci Dünya Savaşı’nın var olan sonuçlarına binaen, aşiretin Osmanlı ile var olan iyi ilişkilerinin yanında, artarak katlanan Türk ulusalcılığa tepki olarak çoğu da haklı bir temele dayanan ‘Kürt Ayaklanmaları’na dair bilgiler sunulmakta…
Daha sonra, yine aşiret olgusu üzerinden, bu iki aşiretin, kültür olarak sürdüre geldiği; sosyal, siyasal, kültürel, idari vb. konular, yaşanılan zaman ve zemine göre şekil ve muhteva değiştirdiği gözlemi ile okuyucuya sunulmaktadır. Örneğin; Dini hayat, berdél usulü evlilik ve aşiretin yaşadığı yerlerde yapılan ve katılım sağlanan mahalli idare seçimleri…
Daha sonra, aşirette ekonomik gelir konusu –ki büyük oranda tarım ve hayvancılığa dayanmaktaydı- işlenmekte, kültürel yaşam başlığı altında; erkek ve kadın giysileri konu edilmektedir.
Son iki ana başlık ise, bu iki ‘kardeş’ aşiretin ‘yerleşim yerleri ve nüfusları’ konu edilmekte, daha sonra ise, aşiretler söz konusu edildiğinde, adeta ‘olmazsa olmaz’ kabilinden değerlendirilmeyi hak eden ağalı kurumu işlenmektedir.
Sosyal bir olgu ve gerçeklik içermesi ile birlikte, başta Türk etnisitesinin yanında, bu topraklarda yaşayan birçok kavmin –özellikle de Müslüman- Türk ulusalcığı kalıbına girdirilerek, asli özelliklerinin, hakikatin hilafına rağmen ortadan kaldırılması, aşiretler ile ilgili demografik verileri netleştirmemekte, adeta bir bilinmeze havale edilmektedir.
Bu öyle olunca, gerek salt meraka yönelik, gerek akademik ve gerekse de ‘yarı’ akademik çalışmaların kaleme alındığında, karşılaştığı verisizlik durumu önem kazanmaktaydı. Birde, birçok aşirette olduğu gibi, bu iki aşiret konusunda da hiçbir eserin kaleme alınmamış olması da işi zorlaştırmaktaydı; “Bu çalışmayı yaparken en çok zorlandığım şey, daha önce aşiret hakkında yazılmış herhangi bir eserin olmamasıdır. Başka yazarların Doğu’daki aşiretler hakkında yazdıkları kitapları inceleyerek aşiret hakkında bilgi edinmeye çalıştım.” Diyen yazar, bu tür işlerin aslında bir hayli zor ve meşakkatli olduğunu da bizlere öğretmiş oluyor.
Kitap, yukarıda belirtmeye çalıştığımız bölümlerle birlikte, iki adet ‘ek’ ile bir adet kaynakçadan oluşmaktadır.
___________________________________________________________________________
BELEKİ Bıdri ve Şego Aşiretleri -Aşiretler Üzerine Bir Çalışma, Özmen Özden, 1. Baskı Ağustos 2019 Fatih-İST.
