Trump’ın şovla duyurduğu Kosova ile İsrail arasındaki normalleşme anlaşmasına Türkiye’nin ilk tepkisi, Dışişleri’nin 'Hayal kırıklığı yaşadık' açıklaması oldu. Uzun zamandır hem diplomatik hem ekonomik yatırımlar yaptığımız Kosova’nın ve bir süredir “stratejik yakınlaşma“ adımları attığımız Sırbistan’ın 'kırmızı çizgimiz' Kudüs konusunda 'hayal kırıklığı' yaratan tutumları bir kere daha dış politika kurgusundaki hata kodlarını gösterdi.
İsrail ile BAE arasındaki normalleşme anlaşmasından sonra ABD öncülüğünde Sırbistan ve Kosova, Tel Aviv için benzer taahhütlere imza attı. Elçiliklerin Kudüs’e taşınacağı belirtildi. Rus etkisinin ağırlıkta olduğu Sırbistan’ın hamlesi küresel güç ekseninde yeni bir kırılmanın işaret fişeği oldu. Türkiye’nin yakın ilişkiler kurduğu, işbirliği vurgusu yaptığı Kosova’nın İsrail’le yeni dönemi duyurmasına ise Ankara tepki gösterdi
‘ULUSLARARASI HUKUK İHLAL EDİLİYOR’
Cumhurbaşkanı Taçi’nin sosyal medya paylaşımını işaret eden Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında “İki ülkenin birbirini tanımasına ilaveten Kosova’nın Kudüs’te elçilik açmasının da taahhüt edildiği anlaşılıyor. Uluslararası hukukun açık ihlalini teşkil edecek adımın düşünülmesi dahi hayal kırıklığı yaratıyor” denildi. Dikkat çeken süreç “Türkiye dış politika vizyonunu gerçekçi parametreler üzerinden inşa etmeli” değerlendirmelerine yol açtı.
TÜRKİYE MÜTTEFİKLERİ UZAKLAŞTIRACAK TEPKİSELLİKTEN KAÇINMALI
HASAN KÖSEBALABAN: Trump’ın sağladığı sınırsız destekle İsrail, Orta Doğu’da ve şimdi de Balkanlar’daki nüfuzunu genişletiyor. Türkiye coğrafi hinterlandında diplomatik yalnızlığa itiliyor. Doğru politika, Balkanlar’daki tarihi müttefiklerimizi daha da kendimizden uzaklaştıracak bir tepkisellikten uzak durmak.
KINAMANIN ÖTESİNE GEÇİLİP ESASLI BİR MUHASEBE YAPILMASI ŞART
GALİP DALAY: ABD diğer ülkeleri de Kudüs’ü tanımaya zorlayacak. İsrail’in Türkiye’nin yakın coğrafyasındaki çoğu ülkeyle ilişkilerini hızlı şekilde geliştirmesi Türkiye için rahatsızlık kaynağı. Yaşananlar, Türkiye’yi dış politikası konusunda kınama veya hayal kırıklığı ifadelerinin ötesinde esaslı bir muhasebeye sevk etmeli.
Beyaz Saray’daki imza töreninde Trump “Sırbistan büyükelçiliğini temmuzda Kudüs’e taşıyacak” açıklaması yaparken Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic şaşkınlıkla önündeki anlaşma metnini inceledi. O anlar “Maddeyi daha önce fark etmedi” yorumlarına yol açtı.
Türkiye’nin Balkanlarda yıllardır inşa ettiği diplomatik çabaları Sırbistan ve Kosova’nın büyükelçiliklerini Kudüs’e taşımaya hazırlanmalarıyla darbe aldı. Ankara’nın gösterdiği desteğe rağmen her iki ülke de, Beyaz Saray’da Kudüs konusunda Türkiye’nin politikasına ters yönde adım attı. Dışişleri Bakanlığı Sırbistan’a “endişelerini” iletirken, Kosova’nın Kudüs’e elçiliğini taşımayı düşünmesini bile “hayal kırıklığı” olarak niteledi.
ABD Başkanı Donald Trump’ın, geçen hafta Beyaz Saray’da bir araya gelen Sırbistan ve Kosova liderlerinin, Kosova’nın İsrail ile diplomatik ilişki kurmak üzere anlaştığını, Sırbistan’ın da İsrail Büyükelçiliğini Kudüs’e taşıyacağını duyurması, her iki ülke ile yıllardır yakın ilişki içinde olan Ankara’da büyük hayal kırıklığı yarattı. Türkiye’nin Kosova’yı dünyada ilk tanıyan ülke olması ve uluslararası alanda tanınması için de büyük gayret göstermesine, Sırbistan ile ise Kosova konusunda yaşanan krizin aşılıp ikili ilişkilerde büyük yakınlaşma sağlamasına rağmen iki ülke Türkiye ile 180 derece ters bir politikayı benimsedi. Duyulan hayal kırıklığı ise Dışişleri Bakanlığının açıklamasında açıkça belirtildi.
Bakanlıktan yapılan yazılı açıklamada, “Kosova Cumhurbaşkanı Haşim Thaçi, Başbakan Avdullah Hoti ve Dışişleri Bakanı Meliza Haradinaj-Stublla’nın sosyal medya paylaşımlarından, Kosova ile İsrail’in birbirlerini karşılıklı tanımalarına ilaveten Kosova’nın Kudüs’te Büyükelçilik açmasının da taahhüt edildiği anlaşılmaktadır. Uluslararası hukukun açık bir ihlalini teşkil edecek böyle bir adımın Kosovalı yetkililerce düşünülmesi dahi hayal kırıklığı yaratmaktadır” ifadesi kullanıldı. Kosova’yı ilk tanıyan ülkeler arasında yer alan Türkiye’nin, bu ülkenin uluslararası alanda tanınmasına yönelik çabalara da öteden beri büyük destek verdiğine dikkat çekilen açıklamada, “Bu sürecin uluslararası hukuk hilafına ve bilhassa toprakları işgal altında bulunan Filistin halkının acıları üzerine inşa edilmesini doğru bulmuyoruz.” değerlendirmesi yer aldı.
Filistin meselesinin ancak 1967 sınırları temelinde başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız, egemen ve coğrafi devamlılık içinde bir Filistin Devleti’nin vücut bulmasıyla çözülebileceğinin çeşitli BM kararlarıyla defalarca vurgulandığı belirtilen açıklamada, “Kosova liderliğine, söz konusu kararlara riayet ederek, Kudüs’ün tarihi ve hukuki statüsüne halel getirecek ve gelecekte Kosova’nın başka devletlerce tanınmasına da engel olabilecek bu tür adımlardan kaçınması çağrısında bulunuyoruz” ifadeleri yer aldı. Bakanlığın Sırbistan’ın kararıyla ilgili açıklamasındaysa “Sırbistan’ın İsrail’deki Büyükelçiliğini Kudüs’e taşıma kararını derin endişeyle karşılıyoruz” denildi.
Bu arada Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic’in ABD’de Kosova ile imzaladığı ekonomik normalleşme anlaşmasının içeriği ülkedeki muhalifler tarafından eleştirilirken, Sırp liderin Beyaz Saray’daki görüntüleri de tartışmalara neden oldu.Trump’ın imza töreni sırasında “Sırbistan’ın Tel Aviv’deki büyükelçiliğini Kudüs’e taşıyacağını” açıklamasının ardından Vucic’in şaşkınlığının yansıdığı görüntüler sosyal medyada büyük ilgi topladı. Görüntülerde, Trump’ın açıklamasının ardından Vucic’in anlaşma metninin sayfalarını karıştırdığı ve ardından heyete dönerek yüzünü düşürdüğü görülürken, ülke medyası Sırp heyetinin ya imzaladığı metindeki maddelerden haberdar olmadığını ya da bilgileri olmadan metne eklemeler yapıldığını öne sürdü. Vucic’in Beyaz Saray’daki bir diğer eleştirilen görüntüsü ise Trump’ın karşısındaki sandalyede oturma şekli oldu. Bu görüntü de özellikle sosyal medyadaki muhalif hesaplarca eleştirildi.
SIRP LİDERİN KUDÜS ŞAŞKINLIĞI
Trump’ın imza töreni sırasında “Sırbistan’ın Tel Aviv’deki büyükelçiliğini Kudüs’e taşıyacağını” açıklamasının ardından Vucic’in şaşkınlığının yansıdığı görüntüler sosyal medyada büyük ilgi topladı. Görüntülerde, Trump’ın açıklamasının ardından Vucic’in anlaşma metninin sayfalarını karıştırdığı ve ardından heyete dönerek yüzünü düşürdüğü görülürken, ülke medyası Sırp heyetinin ya imzaladığı metindeki maddelerden haberdar olmadığını ya da bilgileri olmadan metne eklemeler yapıldığını öne sürdü.
GALİP DALAY: ABD KUDÜS İÇİN NÜFUZUNU KULLANIYOR
Özellikle Sırbistan liderinin antlaşmanın içeriğinden haberi olmadığı gözüken Trump’ın bu son açıklaması bir komedi veya deli saçmalığı gibi gözükebilir. Fakat aynı karar bir trende de işaret ediyor. ABD nüfuzunu kullanarak diğer ülkelerin de kendisi gibi Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanımaya zorlayacak gibi duruyor. Şu ana kadar bu baskı zayıf veya aşırı sağcıların yönetimindeki ülkelerde etkili oldu. Trump, seçimi tekrardan kazanırsa bu trend ivme kazanarak devam edecek. Fakat, Biden’ın kazanması ABD’nin mevcut İsrail politikasında pek birşey değiştirecek gibi durmuyor. Biden’da en az Trump kadar İsrail yanlısı. Buna ilaveten, İsrail’in Türkiye’nin yakın coğrafyasındaki çoğu ülkeyle ilişkilerini hızlı bir şekilde geliştiriyor olması, Türkiye için özellikle rahatsızlık kaynağı. Nitekim bu durum dışişleri bakanlığının resmî açıklamasına da yansımış durumda. Körfez ülkelerinin dışında, İsrail son yıllarda Kıbrıs Rum tarafı, Yunanistan ve Balkan ülkeleriyle yakın ilişkiler geliştirdi. Zaten bunun bir göstergesi olarak İsrail, Mısır, Yunanistan ve Kıbrıs Rum tarafı Doğu Akdeniz’de kendileri merkezli ve Türkiye karşıtı bir enerji ve güvenlik denklemini inşa etmek için epey bir süredir zaman ve enerji harcıyorlar. İsrail muhtemelen önümüzdeki dönemde Balkanlar’dan Akdeniz’e ve Orta Asya’ya Türkiye’nin yakın coğrafyasındaki ülkelerle daha yakın ilişkiler geliştirecek gibi duruyor. Bütün bu yaşananlar Türkiye’yi dış politikası konusunda kınama veya hayal kırıklığı ifadelerinin ötesinde esaslı bir muhasebeye sevk etmeli.
HASAN KÖSEBALABAN: RUSYA İLE YAKINLAŞMA ETKİLEDİ
Türkiye’nin Rusya ile yakınlaşması Balkanlardaki tarihi müttefikleri ile arasındaki stratejik görüş farkına neden oldu. Zira bölgedeki tarihsel bağlarımız olan müttefiklerimiz Rus nüfuz alanında bulunuyorlar. Kosova da ABD önceliğinde NATO müdahalesiyle bağımsızlığını kazanan ve güvenliğinin Batı ittifakı şemsiye altında sağlanabileceğine dair güçlü bir inanca sahip olan bir ülke. Türkiye, bu ittifakın önemli bir unsuru iken Balkanlardaki tarihi müttefiklerine de güçlü bir teminat sunabiliyordu. Ancak son yıllarda Türkiye, Rusya ile yakınlaşırken, Kosova gibi Balkan müttefiklerimizin stratejik öncelikleri değişmedi. Trump yönetiminin sağladığı sınırsız destek sayesinde İsrail, Orta Doğu’da ve şimdi de Balkanlardaki nüfuzunu genişletiyor. Türkiye coğrafi hinterlandında diplomatik yalnızlığa itiliyor. Doğru politika, Balkanlardaki tarihi müttefiklerimizi daha da kendimizden uzaklaştıracak bir tepkisellikten uzak durmaktır. Bu diplomatik kuşatılmışlık ortamında Türkiye, kendisine yakın olduğunu düşündüğü başka ülkelerin de benzer adımlar atmasını önlemek için aktif ve etkin bir diplomasi yürütmelidir.
