Balkanlar tarih boyunca Roma, Bizans, Osmanlı gibi pek çok imparatorluk ve özelikle yakın do?nemde Yugoslavya, SSCB gibi devletler tarafından yo?netilmis?tir. Bununla birlikte c?ok c?es?itli ideoloji ve inanc?lar bo?lgeye hâkim olmus?tur. Paganizm anlayıs?ı, Hıristiyanlık, Ortodoks Slavlık, I?slam gibi manevi inanıs?ların yanı sıra Komu?nizm ve bugu?n kısmen Kapitalizm gibi birbirine zıt ideolojileri de o?zu?msemis?tir.
Genellikle cog?rafyalara o?zgu?n kimlik deg?erlendirmeleri yapılırken c?es?itli inanc? deg?erleri, milli vurgular, ko?klu? tarih bilgisi ya da fikirsel durus?a atıf yapılır. Ancak Balkanlarda kimlig?in bu boyutlarla ele alınması, c?es?itli do?nemlere ilis?kin farklı neticelerin elde edilmesine neden olmaktadır. Ayrıca yeknesak bir Balkan tanımının da yapılması yine bu kriterler nezdinde mu?mku?n go?zu?kmemektedir. Bo?lgede ortak bir din, dil, etnisite, ideoloji ve hatta tarihten bahsetmek yanıltıcı olmaktadır. Ulus devlet sistemi ve o?zellikle Yugoslavya´nın da dag?ılması ile bo?lgede, parc?alara ayrılmıs? ve birbirleriyle c?atıs?an entiteler olus?turulmus?tur. Bugu?n Arnavutluk´ta, Kosova´da, Bosna Hersek´te ve kısmen Balkanlarda da toprag?ı olan Tu?rkiye´de, Mu?slu?manlar c?og?unluktadır. Ayrıca Makedonya´da da bu sayı oldukc?a yu?ksektir. Dig?er Balkan devletlerinde de azınlıkta olmakla birlikte Mu?slu?man bir nu?fus mevcuttur.
Balkanların gec?mis?te ve bugu?n benimsemis? oldukları ve birbiriyle bu?yu?k zıtlıklar ic?erisindeki deg?erler ve maddi yapılanmalar, bo?lgenin kendi kendini belirleme ve ins?a etme yeteneg?i u?zerinde c?es?itli yorumlar yapılabilmesini mu?mku?n kılmaktadır. Bu c?es?itlilig?in Balkanlar u?zerinde iki temel etkisinden bahsedilebilmektedir. Olumlu oldug?unu so?yleyebileceg?imiz ilk etki, hos?go?ru? ku?ltu?ru?du?r. I?kincisi ise biraz daha endis?e dog?urur ehemmiyette olan, yo?nlendirilmeye ve planlanmaya ac?ıklıktır.
Bo?lgedeki devletlerin her birinin bu?nyesinde barındırdıg?ı farklı dinden ve milletten insanlar, yıllardır bir arada olmanın getirdig?i tecru?be ile beraber yas?ama bilincini edinmis?tir. Bu ilk etki ikincisinin de tesiriyle insanların farklı kimliklere, inanc?lara ve du?s?u?ncelere kars?ı hos?go?ru? ve tolerans ic?erisinde olmaları s?eklinde zuhur etmis?tir. O?zellikle bugu?n Bosna Hersek, Arnavutluk, Kosova gibi Mu?slu?manların c?og?unlukta oldug?u Balkan devletlerinin benimsedig?i I?slam´ın; Ortadog?u´da, Afrika´da ve hatta Tu?rkiye´de dahi benimsenenden farklılıklar arz ettig?i go?ru?lmektedir. Buralardaki Mu?slu?manlar kendi haklarının yanı sıra dig?er dinlerden insanların da haklarını korumaktadır. Benimsenen bu bic?imde genellikle fundamentalist bir anlayıs?, tekfircilik ya da o?tekiles?tirme ve beraberinde gelen IS?I?D tu?revi yapılanmalar ve as?ırı eylemler yoktur. Bununla alakalı Bosna mars?ının s?airi Cemalettin Latic?´e sorulan ?dig?er dinlerden insanlarla ilis?kilerinizi nasıl yu?ru?tu?yorsunuz?? sorusuna s?airin, Kâfirun suresinin 6. ayetinin meali olan ?Sizin dininiz size, benimki bana!? s?eklinde cevap vermesi manidardır. O?zellikle bo?lgedeki genc?lerin bu?yu?k bir hos?go?ru? ve beraberinde gayret ile I?slam´ı diri tutan bas?lıca unsurlardan oldug?u go?ru?lmektedir.
Balkanlardaki c?es?itlilig?e dair ikinci etki olan ?´yo?nlendirilmeye ve planlanmaya ac?ıklık?; o?zellikle bo?lgenin geleceg?inin o?ngo?ru?lmesi, tedbirlerin alınması ve uygulanması gereken politikaların s?ekillendirilmesi ac?ısından o?nem arz etmektedir. Bo?lgenin kendi kendilig?ini olus?turamaması; gec?mis?te oldug?u gibi gelecekte de bos?lukların bas?ka sistemler, devletler, inanc?lar ya da ideolojiler tarafından gasp edilmesi ihtimalini dog?urmaktadır.
Komu?nizm gec?mis?inin ardından bugu?n Kapitalist sistemin ayak izlerinin go?ru?lmesi, savımızı dog?rular niteliktedir. Bo?lge u?lkelerine her yeni ziyaretinizde daha fazlasıyla kars?ılas?maya bas?ladıg?ınız sessiz sedasız yerles?tirilen go?kdelenler, turizm yatırımlarının artırılarak adeta toplumsal yas?amın ve piyasaların buna go?re s?ekillendirilmesi bunlardan bazılarıdır. Kapitalizm denince elbette deg?inilmesi gereken en o?nemli unsurlardan biri de silah sanayisidir. Bu sanayinin devamlılıg?ı ic?in gereken savas?ların c?og?u bugu?n miadını doldurmus? go?zu?kmektedir. Suriye, Yemen, Libya, Filistin gibi mu?zminles?tirilmis? savas?ların (protracted war) su?rdu?ru?lebilirlig?i kus?kuya girmis? ve bu sanayinin ihtiyac? duydug?u talebi kars?ılayamaz bir hâl almıs?tır. Bo?yle bir durumda, Kapitalizmin yakın yayılma alanı ic?erisinde bulunan, mevcut sorunları devam eden ve o?zgu?n bir u?retimi bulunmayan Balkanların tehdit altında oldug?u so?ylenebilmektedir. Halihazırda bu bo?lgeye hâkim ideoloji ve piyasa sisteminin ne olacag?ına dair Rusya ve ?´Batı? arasında su?rdu?ru?len Sog?uk Savas? benzeri gerilimin farklı boyutlara tas?ınması ihtimal dahilindedir. Bu bos?luktan yararlanmak isteyen sistemin yayılıs? bic?imi savas? olabileceg?i gibi piyasa temelli de olabilmektedir.
Bo?lgede eski sorunların bugu?n hâlâ c?o?zu?m kisvesi altında ko?rdu?g?u?m oldug?u go?zlemlenmektedir. Bosna soykırımının ardından u?lke, Dayton Andlas?ması garabeti ile bugu?ne ve geleceg?e dair bir s?ey gelis?tiremeyecek s?ekilde bir bu?rokratik yapılanmanın penc?elerine bırakılmıs?tır. Kosova bugu?n hâlâ uluslararası hukukta tanınırlıg?ı tartıs?malı ve bu konuda du?nyada kutuplas?manın oldug?u bir devlettir. Makedonya ve Yunanistan arasındaki isim sorunu yıllardır su?ru?p giden ve iki tarafı da memnun edecek s?ekilde neticelendirilemeyen bir mevzudur. Bulgaristan´daki Mu?slu?manlara uygulanan zulu?mlere ve gec?mis?e ilis?kin travmalar hâlâ mevcudiyetini korumaktadır. Genel manada Balkanlarda, Komu?nizmin olumsuz etkisinin de gerek do?neme ilis?kin yapılanmalar gerek Rusya´nın etkisi gerekse bu etkiye zaten tes?ne olan Sırbistan gibi devletlerin varlıg?ı ile su?rdu?ru?ldu?g?u? so?ylenebilmektedir. Dondurulmus? sorunlara kars?ı bo?lgenin o?zellikle Mu?slu?man halklarının hâkim duygusu, statu?konun bozulacag?ı korkusudur.
Bu kendi kendini u?retememe, sorunlarını c?o?zememe ve statu?koya duyulan endis?eli bag?lılık ile birlikte bugu?n Balkanlar bir ?´bekleme bo?lgesi?dir. Bu ifade ile, bo?lgenin henu?z tam anlamıyla bir is?lem go?rmedig?i, bos? ve doldurulmaya mu?saitlig?i anlatılmaya c?alıs?ılmaktadır. Bu duruma kars?ı Balkanlardaki Mu?slu?man halkın, klasikles?mis? ve aslında o?g?retilmis? dıs?arıdan yardım bekleme du?rtu?su?nden vazgec?mesi son derece bu?yu?k o?neme haizdir. C?u?nku? o?zgu?rles?tirilmek o?zgu?rlu?k deg?il, efendinin deg?is?mesidir. Mu?slu?manların inisiyatif alıp Balkanlar ic?in u?retimde bulunması ve bo?lgenin mu?dahaleye ac?ıklıg?ını c?o?zmesi gerekmektedir. Ancak bo?lge halklarının yeni bir dıs?a bag?ımlılık o?rneg?i olarak mevcut du?zenlerinin su?rdu?ru?lmesi ve gec?mis?teki savas?ların tekrarlanmaması ic?in AB´den medet umdug?u go?zlemlenmektedir.
Yunanistan, Slovenya, Bulgaristan, Hırvatistan gibi AB u?yesi Balkan devletlerinin yanı sıra Makedonya, Sırbistan, Karadag?, Arnavutluk ve Tu?rkiye; AB´ye aday u?lke statu?su?ndedir. Bosna Hersek ve Kosova ise AB´ye u?yelik bas?vurusunda bulunan devletlerdendir. Bu durum Batı nezdinde analiz edildig?inde; AB kriterlerini tamamlamamalarına rag?men u?ye alınan ve adaylık su?rec?leri ile disipline edilmeye c?alıs?ılan Balkan devletleri u?zerinde hakimiyet alanının genis?letilmesi ve eski Dog?u Blog?unun Komu?nizmin etkisinden c?ıkartılarak Kapitalist piyasa ekonomisi ile arzın sag?lanabileceg?i bo?lgeler haline getirilmesi hedefi go?zlemlenmektedir. AB´nin kendi ic? meseleleri, Avrupa Parlamentosunda sandalye sayıları artan sag? partiler, Avrupa genelinde artan ırkc?ılık ve du?nyanın genel evirilis?i du?s?u?nu?ldu?g?u?nde o?zellikle Bosna Hersek, Kosova ve Tu?rkiye gibi devletlerin u?yelig?inin AB´ce istenir bir durum olmadıg?ını so?yleyebiliriz. AB ya da bu devletler mevcut yapısını korudug?u ve o?zellikle inanc? sistemlerinde bu?yu?k bir deg?is?iklig?e gitmedig?i su?rece u?yelik beklenir bir durum deg?ildir.
Bo?yle bir gelecek tasviri altında, Balkan devletlerinin AB ya da bas?ka bir dıs?sal fakto?r ile ic? sorunlarını yatıs?tırma c?abalarının beyhudelig?i go?zu?kmektedir. Bu devletlerin statu?konun korunması yo?nu?nde deg?il, bozulup o?zgu?n olanının ins?a edilmesi yo?nu?nde c?abalamaları gerekmektedir. Aksi takdirde bugu?n oldug?u gibi sistemi yo?nlendiren ve s?ekillendiren deg?il, takip eden ve dolayısıyla c?og?u zaman demode kalan bir konumda olmayı su?rdu?receklerdir. Bu konuda Mu?slu?manların I?slam bilinci ve halihazırda edinmis? oldukları hos?go?ru?yle de birlikte rafa kaldırılmıs? sorunların c?o?zu?mlerine odaklanmaları gerekmektedir.
Eski sorunların c?o?zu?ldu?g?u?, kendi deg?er sistemi olan, dıs?sal sorunlarla bas?a c?ıkma kapasitesine sahip ve dıs?a bag?ımlı olmayan bir Balkan cog?rafyası; I?slam´ın hos?go?ru? ile temsilinde bu?yu?k rol oynayacaktır. Pek c?ok Mu?slu?man cog?rafyada ne yazık ki benimsenememis? hos?go?ru? ku?ltu?ru? Balkanlarda mevcuttur ve bu, I?slam ku?ltu?ru? ile de ic? ic?e gec?mis? bir vaziyettedir. Bugu?n bir s?eylerin du?s?manlıg?ı, kars?ıtlıg?ı ve fobisi u?zerinden ins?a edilen du?nya du?zeninin son o?tekisi olarak I?slam sec?ilmis?tir. Bu vahim durum, I?slam ile fobi kelimelerinin bir arada kullanılıp kavramsallas?masına neden olmus?tur. Bunda Mu?slu?manlık adına yapıldıg?ı so?ylenilen ko?ktenci olus?um ve eylemlerin etkisi bu?yu?ktu?r. Bo?yle bir do?nem ve du?zende Balkan toplumlarının beraber yas?ama bilincinin sistematize edilmesi ve bunun dig?er Mu?slu?man cog?rafyalarda da yaygınlas?tırılması hem Balkanların konumunu go?ru?nu?r kılacak, hem de I?slam adına olumlu bir gelis?me olacaktır.
Kaynak: Özgün İrade Dergisi
