I
Çalışma saatleri azalıp geçinme derdinin olmadığı boş zaman arttığında insan kendisine, ailesine ve yakınına daha çok zaman ayırabilir. İlgilendiği bahçe, kitap, sinema, müzik vs. alana odaklanabilir veya seyahat edebilir.
Toplumun merkezinde olan çalışma insanın hayatını kuşatır. Tatil günleri de çalışanların verimliliğini artırma işlevi görür. Ancak geçinme derdiyle insanlar arta kalan vakitlerde başka iş yapmak zorunda kalıyor. İnsanı fıtratına yabancılaştıran bir düzenin içerisindeyiz.
Frank Tashlin’in yazdığı “Ayı Olmayan Ayı” kitabının kahramanı ayı, kış uykusundan uyanıp mağaradan çıktığında kendisini bir fabrikada bulur. Fabrika yönetimi onu ayı olmadığına, tıraş olması gereken kürk palto giymiş budala bir adam olduğuna ikna eder. Aylarca işçi olarak çalıştığı fabrika bir kış günü kapandığında insanlar evine giderken o ortada kalır. Nihayetinde fıtratına uyarak kış uykusuna yatar.
Bu ince kitabı derste 6. sınıf öğrencileriyle okuduk. Öğrencilerin kitapla ilgili yorumları şöyle ortaklıklar içeriyor: Ayı bir fabrikada, başka hayvanlar sirkte ve hayvanat bahçesinde çalıştırılıyor. Böylelikle hayvanlar hayvanlığından çıkarılmış oluyor. Kesilen ağaçların yerine fabrikanın yapılması da tabiatın tabiatlığından çıkarıldığını gösteriyor.
Ailesini geçindirme derdiyle çok çalışan babasının insanlıktan çıkarıldığını fark eden bir öğrenci tesirli cümleler kuruyor: “Bu ayı aynı babam! Akşam işten eve geliyor ve pek konuşmuyor. Yemeğini yerken telefona bakıyor ve uyumak için odaya geçiyor. İki saat sonra da uyanıp taksicilik yapmaya gidiyor.”
II
“Gecenin bir vaktinde uyanıveriyor. Saate bakmaya çekiniyor. Ya alarmın çalmasına iki saat kaldıysa! Saate bakmamak için direniyor. Caddeden gelen araba seslerini dinliyor. Seslere göre saat 06.30 civarı olmalı. Saate bakınca tahmini doğrulanıyor. Rahatlıyor. Çünkü çok defa alarmın çalmasına iki saat kala uyanıp yeniden dalmaya çalışmanın stresiyle uyuyamadı. Alarm 06.45’te çalacak.”
Yukarıdaki durumu işini seven ve sevmeyen herkes çoğunlukla yaşar. İşini seven insanı sayısı da azdır. İşe gitmemek için bahaneler aranırken çalışırken de kaytarmalar yapılır. Elbette işini hakkıyla yerine getirmeye gayret gösteren kişiler var. Sözünü ettiğim durum zorunlu çalışmanın doğasıyla ilgilidir. Bu arada öğrencilerin yaramazlık yapmasında eğitimin zorunlu olması önemli bir etkendir.
Mesaiye kalınmamışsa çalışma sonrası eve dönünce yemek, aileyle vakit geçirme derken yatmaya geçilir. İnsan hayatının ne kadarı kendisine ait? Mecburi eğitim ve çalışmayla ömür tükeniyor.
Çalışanlar sömürülür, baskılanır, ahlâken alçaltıcı durumlara zorlanır. Artan iş yüküyle zorunlu mesailerde tutulur, güvenlik ve sağlık önlemi olmayan yerle koşullarda çalıştırılır, hakkını aradığındaysa işsizlikle korkutulur. Çalışırken işini kaybetme korkusu işsizken de iş bulamama korkusu insanı yorar. Meslek hastalıkları ile iş cinayetlerini de sayınca zorunlu çalışmanın sakıncaları katmerlenmiş olur.
Yevmiyeli, maaşlı çalışanların başında şef, patron veya müdür bulunur ve uyması gereken kurallar söz konusudur. Kendi tarlasında çiftçilik yapan, dükkânını işleten kişilerse nispeten daha özgürdür.
Tohum, gübre, mazot giderlerini karşılayamayanlar tarımı bırakıp şehre göç etmek zorunda kalabiliyor. Bu durumda onlara sigortalı işçi olmak daha mâkul geliyor. Tarımla uğraşanların giderleri için borçlanması, ürünlerini zararına satması gibi olumsuzlukları düşününce yukarıda sözünü ettiğim özgürlüğün de pek önemi kalmıyor. Kendi dükkânını işleten insanlar için de benzer şeyler sayabiliriz.
Neoliberal düzen; yoksulluğun, başarısızlığın, bunalımın suçunu kişiye yüklemekte pek mâhirdir. Çalıştığı hâlde ailesini geçindiremeyen, borcunu ödeyemeyen ve iş bulamayan birçok insan eksikliği kendi özünde görüp intihar ediyor.
Üniversite, çalışma hayatında lazım olan diplomayı sağlıyor diyeceğim ama daha çok işsizlik yaşını en az dört beş yıl erteleme işlevi görüyor. Öğrenciler belge ve sınavlar için bilgileri hafızaya atmakla meşgul oladursun diplomanın geçer akçe olduğu çoğu iş dalında yeni mezunlara pek yer kalmadı.
III
Gününün çoğunu işte geçiren, baskılanan, bedenen veya ruhen hastalanan, inancıyla ideolojisine ters düşmekten kaçınan, ömrünü sekiz-beş arasında geçirmek istemeyen, sakin yaşamak isteyen, asgari ücreti kabullenemeyen ve başka gerekçeleri olan kimi insanlar çalışmaktan vazgeçiyor. Kimi kendi mülküyle geçimini sağlarken kimi de aile ve yakınlarının desteğiyle ayakta durmaya çalışıyor.
Çalışmayı bırakmanın maddi ve manevi birçok zorluğu var. “Ne iş yapıyorsun?” sorusu gerilime ve utanca sebep olur. İşsiz insanlara toplum en başta ailesi ve yakınları olumsuz bakar. Çalışmayanı hakir görerek onurunu zedelemeye çalışırlar. İşsizler alay konusu olup ciddiye alınmazken -yeri gelir- onların akıl sağlığından şüphe edilir.
Bu kadar işsizlik, yoksulluk ve pahalılık varken çalışma karşıtlığı ütopik gelebilir. Çalışmadan kasıt kendi işinde değil maaşlı veya yevmiyeli çalışmadır. Bu arada hasta bir yakınına bakmak, ev işi, resim yapmak, kitap yazmak gibi şeyler çalışma olsa da para getirmeyen emek süreçleri toplum nezdinde itibar görmez.
Çalışma karşıtlığı, ihtiyacımızı karşılayamaz hâle gelecek denli üretimin durması değildir. Çalışmayı reddeden bir avuç insanın da buna gücü yetmez zaten. Mirasyedi ile mülklerinden aldığı kirayla zenginliğini artıran insanın işle ilgilenmemesini çalışma aleyhtarlığından sayamayız. Çalışma karşıtlığını mevcut üretim ve tüketim ağına karşı durmasıyla antikapitalist bir tavır olarak okuyabiliriz.
Kaynak. yenipencere.com