Donald Trump, Amerika Birleşik Devletleri’ni hızla tarihin en büyük vergi cennetine dönüştürüyor. Yalnızca Hazine Bakanlığı’nın şirket sahiplerinin gerçek kimliklerinin paylaşıldığı şeffaflık rejiminden çekilme kararına, Birleşmiş Milletler Uluslararası Vergi İşbirliği Çerçeve Sözleşmesi müzakerelerinden çekilmesine, Yabancı Yolsuzluk Uygulamaları Yasası’nın uygulanmasını reddetmesine ve kripto para piyasalarında büyük çaplı düzenlemelerin kaldırılmasına bakmak yeterli. Bu, 250 yıllık kurumsal güvenceleri zayıflatmaya yönelik daha geniş bir stratejinin parçası gibi görünüyor. Trump yönetimi uluslararası anlaşmaları ihlal etti, çıkar çatışmalarını görmezden geldi, denetim ve dengeleri ortadan kaldırdı ve kongre tarafından tahsis edilen fonlara el koydu. Yönetim, politikaları tartışmıyor; hukukun üstünlüğünü ayaklar altına alıyor.
***
Ancak Trump’ın sevdiği tek bir vergi var: ithalat tarifeleri. Faturayı yabancıların ödediğine ve böylece milyarderlerin vergilerini düşürmek için para sağladığına inanıyor gibi görünüyor. Ayrıca gümrük tarifelerinin ticaret açıklarını ortadan kaldıracağına ve üretimi ABD’ye geri getireceğine inanıyor gibi görünüyor. Oysa tarifelerin ithalatçılar tarafından ödendiği, iç piyasada fiyatları yükselttiği ve ABD enflasyondan yeni çıkarken uygulanmasının son derece yanlış bir zamanlama olduğu göz ardı ediliyor. Dahası, temel makroekonomi, çok taraflı ticaret açıklarının yurtiçi tasarruflar ile yurtiçi yatırımlar arasındaki eşitsizliği yansıttığını göstermektedir. Trump’ın milyarderlere yönelik vergi indirimleri bu farkı daha da açacaktır, çünkü açıklar yurtiçi ulusal tasarrufları azaltmaktadır. Dolayısıyla, ironik bir şekilde, milyarderlere ve şirketlere yönelik vergi indirimleri gibi politikalar ticaret açığını arttırmaktadır.
***
Ronald Reagan’dan bu yana muhafazakârlar, vergi indirimlerinin ekonomik büyümeyi artırarak kendini finanse edeceğini iddia ediyor. Ancak bu, ne Reagan ne de Trump döneminde gerçekleşti. Ampirik araştırmalar, zenginlere yönelik vergi indirimlerinin ekonomik büyüme veya işsizlik üzerinde ölçülebilir bir etkisi olmadığını, ancak gelir eşitsizliğini anında ve sürekli olarak artırdığını doğrulamaktadır. ABD tarihindeki en büyük kurumlar vergisi indirimi olan 2017 Vergi Kensintileri ve İstihdam Yasası’nın uzatılması önerisi, vaat edilen ekonomik artışı sağlamadan önümüzdeki 30 yıl içinde ABD ulusal borcuna yaklaşık 37 trilyon dolar ekleyecektir.
***
Trump ticaret açığını mikroekonomik düzeyde de kötüleştiriyor. ABD artık bir hizmet ekonomisi haline geldi. Turizm, eğitim ve sağlık hizmetleri, en büyük ihracat kalemleri arasında. Ancak Trump bu sektörlerin her birini sistematik olarak baltaladı. Keyfi olarak gözaltına alınma ve haftalarca tutulma riski varken, hangi turist, öğrenci ya da hasta ABD’ye gelmek ister? Amerika’nın önde gelen eğitim kurumlarının itibarsızlaştırılması, öğrenci vizelerinin keyfi şekilde iptal edilmesi ve bilimsel araştırmalara ayrılan fonların kesilmesi, bu kritik sektörlerin üzerine kara bir gölge düşürdü.
***
Trump’ın stratejik açıdan hatalı yaklaşımı şimdiden geri tepmeye başladı. Çin, Amerika’nın en büyük ticaret ortaklarından biri, ABD kritik ithalatlar için Çin’e bağımlı ve Çin şimdiden misilleme yaptı. Stagflasyon korkusu - durgun büyüme ile birlikte yüksek enflasyon - hisse senedi ve tahvil piyasalarını vurdu. Ve bu sadece bir başlangıç. Elon Musk’ın Devlet Verimliliği Departmanı sayesinde, vergi gelirleri bu yıl daha zayıf uygulama ve uyum nedeniyle %10’un üzerine düşebilir. IRS’de çalışan yaklaşık 50.000 kişinin azaltılması önümüzdeki on yıl içinde 2,4 trilyon dolar gelir kaybına yol açacaktır ki bu rakam Enflasyon Azaltma Yasası’nın IRS’nin işgücünü artırmayı amaçlayan hükümleri uyarınca öngörülen 637 milyar dolarlık artışla karşılaştırıldığında oldukça düşüktür. Gündem açık: yalnızca zenginler için düşük vergi oranları değil, aynı zamanda daha zayıf denetim.
***
Sermayenin ve zenginlerin sınırları serbestçe aşabildiği bir dünyada, hükümetlerin çok uluslu şirketlerin ve ultra zenginlerin adil bir şekilde vergilendirilmesini sağlamasının tek yolu uluslararası işbirliğidir. Bu bağlamda, intifa hakkı verilerinin toplanmasının durdurulması, anonimliği artıran kripto piyasalarına göz yumulması ve yeni bir BM vergi sözleşmesi ve küresel bir asgari vergi imzalanması sürecinden vazgeçilmesi kasıtlı bir modeli ortaya koymaktadır: vergiden kaçınma ve kara para aklama ile mücadele etmek için tasarlanmış çok taraflı çerçevelerin ortadan kaldırılması. Yabancı Yolsuzluk Uygulamaları Yasası’nın uygulanmasının “askıya alınması”, ABD’nin artık rüşvet ve yolsuzluğa da göz yumduğunu gösteriyor.
***
Şu anda tanık olduğumuz şey, Trump, Musk ve milyarder çevrelerinin, açık denizlerdeki kanunsuz bölgelerden ilham alan yeni bir kapitalizm türü kurmaya çalışmalarıdır. Bu yalnızca bir vergi isyanı değil; zenginlik ve güç birikimini tehdit eden her türlü yasaya karşı topyekûn bir saldırıdır.
***
Bu durum en net şekilde, kripto paraya olan tutkularında görülüyor. Yetersiz düzenlenmiş kripto borsalarının, çevrimiçi kumarhanelerin ve bahis platformlarının patlaması küresel yasadışı ekonomiyi güçlendirdi. Trump yönetimindeki Hazine Bakanlığı, işlemleri gizleyen platformlar üzerindeki yaptırımları ve düzenlemeleri kaldırdı. Trump, “stratejik kripto rezervi” oluşturmak için bir idari emir bile imzaladı ve ilk Beyaz Saray kripto zirvesini düzenledi. ABD Senatosu da aynı yolu izleyerek kripto platformlarının kullanıcıları tanımlamasını ve raporlamasını gerektiren bir hükmü iptal etti.
Kendisi de tartışmalı bir meme coin çıkaran ve yakında “Monopoly” temelli kripto tabanlı bir video oyunu başlatabilecek olan Trump, şimdi de Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nun başına kripto içerisinden birini getirdi. Paul Atkins, kripto varlıkları ve banka dışı finansal sistemleri savunan bir politika grubunun üyesidir.
***
Kripto para birimleri yalnızca bir şeye hizmet eder: gizlilik. Dolar, yen, euro ve diğer para birimleri gayet iyi işliyor. Mal ve hizmet alımı için de verimli ticaret platformları var. Kriptoya olan talep, parayı saklama arzusundan kaynaklanıyor. Kara para aklama, vergi kaçırma ve benzeri yasa dışı faaliyetlere karışan insanlar, yaptıklarının kolayca izlenmesini istemez. Dünyanın geri kalanı buna seyirci kalamaz. Küresel işbirliğinin işe yarayabileceğini 50’den fazla ülkenin uygulamaya koyduğu çok uluslu şirketlerin karları üzerindeki küresel %15’lik asgari vergide gördük. G20 içinde, geçen yıl Brezilya’nın liderliğinde oluşturulan konsensüs, süper zenginlerin adil paylarını ödemeleri çağrısında bulunuyor.
***
ABD uluslararası anlaşmalardan uzak dursa da, paradoksal bir şekilde, diplomasisinin yokluğu daha iddialı bir sonuç elde etmek için çok taraflı müzakerelerin güçlenmesine yardımcı olabilir. Geçmişte ABD bir anlaşmanın zayıflatılmasını talep ederdi (genellikle bir özel çıkara ya da diğerine fayda sağlamak için), ancak sonunda imzalamayı reddederdi. Çok uluslu şirketlerin vergilendirilmesine yönelik OECD müzakereleri sırasında da böyle olmuştu. Şimdi, dünyanın geri kalanı adil ve etkili bir küresel vergi yapısı tasarlama işine devam edebilir.
***
Aşırı eşitsizliğe karşı uluslararası işbirliği ve kapsayıcı kurumlar yoluyla mücadele etmek, otoriterliğin yükselişine karşı gerçek alternatiftir. Amerika’nın kendini izole etmesi, küreselleşmeyi gerçekten çok taraflı bir zeminde yeniden inşa etmek için bir fırsat yaratıyor (21. yüzyıl için bir G-eksi bir).
JOSEPH E. STİGLİTZ KİMDİR?
Dünya Bankası’nın eski baş ekonomisti ve ABD Başkanı’nın Ekonomik Danışmanlar Konseyi’nin eski başkanı Joseph E. Stiglitz, Columbia Üniversitesi’nde profesör, Nobel ekonomi ödülü sahibi ve son olarak The Road to Freedom (Özgürlüğe Giden Yol)kitabının yazarıdır : Economics and the Good Society (W. W. Norton & Company, Allen Lane, 2024) adlı kitabın yazarıdır.
