Coğrafi ve tarihi açıdan, geçmişten bugüne birçok farklı millet için bir kavşak noktası niteliğinde olan Afganistan, birbirinden farklı çok sayıda etnik unsura da ev sahipliği yapıyor.
Ülkede birçok farklı etnik grup, Afgan genel kimliği altında tek bir siyasi varlık oluşturmayı başarabilmiş.
Afganistan'daki etnik hatlar, kültürel ve dini ayrımlar sebebiyle zaman zaman hassas bir görünüm arz edebiliyor. Ülkenin siyasi atmosferinde de bu fay hatlarına sıklıkla rastlamak mümkün.
Ülkede etnik unsurların dağılımı şu şekilde:
Peştunlar
Ülkenin temel etnik unsuru olan Peştunlar, nüfusun en az yüzde 42'lik bir bölümünü oluşturuyor. Ülkenin güneyini de nüfus olarak domine eden etnik grup, Afganistan'ın neredeyse tamamında yerleşik durumda.Peştu nüfusun tamamına yakınının dini inancı, Afganistan'ın nüfusunun yaklaşık yüzde 90'ında olduğu gibi, Sünni İslam. Sınırın Pakistan tarafında da yoğun biçimde yaşayan Peştunlar, Taliban hareketinin de köklerini teşkil ediyor.
Afganistan siyasetinde Peştunların rolü daima ön planda. Her ne kadar ABD'nin Afganistan işgalinde birlikte hareket ettiği Kuzey İttifakı içerisinde neredeyse hiç Peştun bulunmasa da, ülkede ABD öncülüğünde kurulan hükümetin lideri daima Peştun nüfus içerisinden çıkıyor.Bunun nedeni de halk tarafından meşru görülme isteği. Bu doğrultuda Eşref Gani, Hamid Karzai gibi isimler güney Peştunlarından seçilmiş. Ülkedeki siyasi atmosferde tanınan Molla Muhammed Ömer, Molla Heybetullah, Celaleddin Hakkani, Gulbeddin Hikmetyar, Muhammed Necibullah gibi isimler de Peştun.
Beluçlar
Ülkedeki nüfusun yaklaşık yüzde 2'sini teşkil eden Beluçların merkezi de Peştunlar gibi ülkenin güneyi. Beluç nüfus sınır ötesine, İran ve Pakistan'a kadar uzanıyor. Beluçların da tamamına yakınını Sünni Müslümanlar oluşturuyor.
Kandahar, Hilmend ve Nimruz illerinde varlık gösteren Afgan Beluçları'nın, Peştunlar ile iç içe bir görünüm arz ettiğini söylemek mümkün. Afganistan içerisinde ise Beluç nüfusun azlığı paralelinde, etnik bir siyasi iddiaları bulunmuyor.
Hazaralar
Afganistan'ın merkezinde yoğunlaşmış olan Hazara nüfusu ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık yüzde 9'unu oluşturuyor. Hazara halkının tamamına yakını Şii inancına mensup. Bunların arasında İmamiye mezhebinden olanlar çoğunluktayken, İsmaili mezhebi de varlık gösteriyor. Aymak kökenli Hazaralar ise, Sünni olan tek Hazara nüfusunu oluşturuyor.
Hazaraların Moğol kökenli olduğuna inanılıyor. Hazara nüfusun, Cengiz Han'ın Afganistan'a girmesiyle bölgeye gelen, daha sonra imparatorluğun dağılmasıyla yerleşik hayata geçerek zamanla İslam'ı seçen bir halk olduğu dile getiriliyor.
Yoğun olarak yaşadıkları iller ise Bamyan, Gur, Gazni, Vardak, Daykundi ve Uruzgan. Hazaralar ülke yönetiminde üst makamlarda yoğun olarak bulunuyor ve ülkenin kurumlarında ciddi bir varlıkları mevcut.İran ile olan mezhepsel ilişkileri paralelinde kurdukları siyasi bağlantıları dikkat çeken Hazaralar, Hizb-i Vahdet adlı siyasi partiyle tanınıyorlar. Hazaraların ülkede kalan nüfusu her ne kadar ön planda olmasa da, Hazara diasporası oldukça ağırlık sahibi. Server Daniş, Kerim Halili , Abdul Ali Mezari gibi isimler İran ile olan bağlantıları nedeniyle ülke içinde ve dışında önem kazanmış kişiler.
Tacikler
Peştunlardan sonra ülkenin en kalabalık nüfusunu Tacikler oluşturuyor. Afganistan'ın yüzde 27'sini teşkil eden Taciklerin tamamına yakını Sünni. Tacik nüfus ülkenin siyasi ve kültürel atmosferinin en etkili parçalarından biri. Her ne kadar Tacikistan adlı ülke Tacik denilince akla gelen ilk ülke olsa da, Afganistan'daki Tacik sayısının Tacikistan nüfusundan çok daha fazla olduğu biliniyor.
Tacik nüfus ülkenin kuzeydoğusunda yoğunlaşmış durumda, ancak Afganistan'ın Ferah, Herat, Gazni gibi birçok yerinde Tacik nüfusa rastlamak mümkün.
Ülke siyasetinde üst makamlara kadar gelmiş Ahmed Şah Mesud, Burhaneddin Rabbani gibi isimler Tacik kökenli.
ABD'nin Afganistan işgalinde Taliban'a karşı savaşan Kuzey İttifakı oluşumunun büyük bir bölümü Taciklerden oluşuyordu. Bunun bir sonucu olarak, günümüz siyasi atmosferinde Tacikler ciddi bir rol oynuyor. Kabil hükümetini oluşturan farklı taraflar arasında Tacikler ön plana çıkıyor.
Ülkedeki en üst düzey Tacik, İcra Heyeti Başkanı, yani Kabil yönetiminin ikinci ismi olan Abdullah Abdullah.Abdullah Peştu bir baba ve Tacik bir anneye sahip olsa da, Tacik nüfusun bir temsilcisi addediliyor.
Buna ek olarak, Taliban'ın da son yıllarda özellikle ülkenin kuzeyinde Tacik nüfus içerisinde de büyük ölçüde kök saldığı ifade ediliyor.
Özbekler
Afganistan'ın, kökeni sınır ötesine uzanan bir diğer etnik unsuru da Özbekler. Halkın yaklaşık yüzde 9'unu oluşturan Özbekler çoğunlukla Sünni.
Ülkenin kuzey kesiminde yaşayan Özbekler, Taliban öncesi dönemde çoğunlukla Taciklerle birlikte bir siyasi pozisyon aldı. Taliban'a karşı kurulan Kuzey İttifakı'nda ikinci önemli grup olan Özbeklerin adı en çok duyulan siyasi figürü Abdurreşid Dostum.
Her ne kadar geçmişte Taliban karşıtı pozisyonlarıyla anılsalar da, 2001 sonrası Özbek nüfus içerisinde Taliban'ın organize olduğu biliniyor. Hatta Özbekler, günümüzde Taliban'ın kuzeydeki varlığının önemli bir parçası halini almış durumda.
Aymaklar
Türk ve Moğol kökenli bir topluluk olan Aymaklar ülkenin yaklaşık yüzde 4'ünü teşkil ediyor. Afganistan'ın kuzey ve kuzeybatı bölgelerinde yaşayan Aymaklar farklı kabile ve gruplardan müteşekkil. Aymaklar arasında zamanla Hazaralaşanlar ve Peştunlaşanlar da bulunuyor.
Aymaklar ülke siyasetinde görünür bir yere sahip değil.
Paşailer ve Nuristaniler
Paşailer ve Nuristaniler, Afganistan nüfusunun yaklaşık yüzde 2'sini oluşturuyor. İki etnik unsur, ağırlıklı olarak ülkenin kuzeydoğusundaki Nuristan'da yaşıyor.
Farklı kökenlere sahip iki grubu yaşadıkları coğrafya birleştiriyor. Nuristanilerin azınlık olarak yaşadıkları bölgede çoğunluk Paşailerde. Paşailer 16. yüzyıldan, Nuristaniler ise yakın bir zamandan, 19. yüzyıldan itibaren İslamlaşmaya başlamış.
Kendine has iki etnik grup olan Paşailer ve Nuristanilerin kökeninin Avrupa halklarının kökenine dayandığı da iddialar arasında.
Ülkenin siyasi atmosferinde kendisini çok fazla göstermeyen iki halkın en öne çıkan ismi Hazret Ali isimli komutan. Taliban karşıtı ittifakın mensubu olan Ali, ABD güçleriyle yaptığı ittifak ve El Kaide'ye karşı yapılan saldırılara katılımıyla biliniyor.
İki halkın yaşadığı ve Pakistan sınırlarına uzanan bölge, Afganistan'da Taliban'ın en çok aktif olduğu bölgelerden biri.
Pamiriler
Afganistan'ın kuzeydoğusundaki Badahşan'da yaşayan Pamiriler, ismini Pamir Dağları'ndan alıyor. Afganistan'ın yüzde 1'inden azı Pamiri. Pamiriler arasında Şii ve Sünniler mevcut. Bölgeye Şii inancı 11. yüzyılda ulaşmış.
Pamiriler ülke siyasetinde görünür bir yere sahip değil.
Türkmenler
Ülkenin yaklaşık yüzde 4'ünü oluşturan Türkmenler, kuzeybatı sınır hattında ağırlıklı olarak yerleşmiş durumda. Sünni inanca sahip Türkmenler ülke siyasetinde görünür bir yere sahip değil.
Kırgızlar
Afganistan'ın kuzeydoğu ucunda, Çin sınırında yer alan Kırgız nüfus yüzde 1'den az bir orana sahip. Kırgız halkın ülke siyasetinde görünür bir pozisyonu bulunmuyor.
Kaynak: mepanews.com
