Ukrayna krizi başladığından beri Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır gibi bölge ülkelerinin tarafsız kalma çabaları birçok ülkeyi şaşırttı.
Amerika, körfez ülkelerinden Rusya’ya yönelik yaptırımlar sebebiyle azalacak olan petrol arzının tamamlanması ve petrol fiyatlarındaki yükselişin durdurulması için körfez ülkelerinden üretimi artırmalarını istedi. Ancak körfez ülkeleri bu talebi reddetti.
Ayrıca bölgenin birçok ülkesi her ne kadar Birleşmiş Milletler’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sebebiyle kınama yönünde oy kullanmış olsalar da hem Rusya ile ilişkilerini geliştirme hem de yaptırımlara uymama niyetindeler.
Arap Ayaklanması döneminde Rusya’nın Suriye başta olmak üzere bölge ülkeleri ile siyasi, ekonomik ve askeri açılardan yakınlaştığı ve birçok anlaşma yaptığı biliniyordu. Bölgede Rusya’nın nüfuzunun derinleştiği de konuşuluyordu. Ancak Rusya bölgede ABD’yi gölgeleyecek kadar bir nüfuz mu sağladı?
Bölge ülkelerinin Rusya’ya yakın durmalarının veya en azından ABD ve Rusya arasında tarafsız kalma yönündeki politikalarının sebepleri ne? Ukrayna savaşı ile ortaya çıkan yeni manzarayı nasıl yorumlamak gerek?
Bu soruları Arap dünyasının önde gelen isimlerinden gazeteci-yazar Abdulbari Atwan ile konuştuk. Bölgeye dair çok sayıda kitabın yazarı da olan Atwan, El Rai adlı yine bölgenin önemli haber kaynaklarından sayılan internet sitesinin de kurucusu.
Abdulbari Atwan, Lübnanlı Arap Gazeteci
Rusya’nın Orta Doğu’daki varlığını nasıl yorumluyorsunuz? Rusya, ABD kadar nüfuza mı sahip artık?
Orta Doğu’ya kazanan ve kaybedenler açısından baktığımızda kesinlikle söyleyebilirim ki Ukrayna savaşının Orta Doğu’ya yansımaları bağlamında Rusya kesinlikle kârlı olan tarafken, ABD en büyük kaybeden.
Bugün Orta Doğu’ya baktığımızda ABD’nin müttefiklerinin şimdi Rusya’ya yakın durduklarını görüyoruz. Körfez ülkeleri, özellikle de Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri OPEC bünyesindeki en büyük petrol üreticileri. Suudi Arabistan ve BAE emirleri Amerika Başkanı Biden’ın petrol fiyatlarının düşürülmesini sağlamak için petrol üretimini arttırmalarını öngören yeni anlaşmalar yapılması talebini reddettiler. Suudi Arabistan ve BAE Amerika’nın bölgedeki en yakın müttefikleriydi.
Mesela Mısır, Suudi Arabistan ve BAE ile birlikte Rusya’ya yakın yeni eksenler oluşturuyor. Bölgede birçok değişim gerçekleşiyor.
Bölgenin bu üç önemli ülkesine ek olarak Sudan ve Cezayir’i de ekleyebiliriz. Kuveyt, Bahreyn gibi körfez ülkelerini de düşündüğümüz zaman Amerika açısından manzaranın çok kötü olduğunu söyleyebiliriz.
Bölge ülkelerinin ABD’ye karşı ve Rusya’ya yakın duruşlarının sebepleri ne?
Bölge ülkeleri Rusya’ya yakın duruyorlar çünkü, Rusya ve Çin’in gelecekte bütün Orta Doğu’da ve dünyada domine edici eksen olduğuna inanıyorlar.
İkincisi, birçok sebepten dolayı Amerika’nın kendilerini (bölge ülkelerini) koruyacağı konusunda güvenemezler. Mesela Yemen’de bir savaş var ve Amerika Suudi Arabistan’ı ve BAE’yi korumak için bir şey yapmadı. Ayrıca BAE Amerika’dan F35 istedi ancak ABD bu talebi geri çevirdi.
Amerika bölgede her zaman İsrail’i Arap ülkelerine karşı destekliyor, bu da dengesizliğe sebep oluyor.
“Arap ve körfez ülkeleri Rusya ve Çin’i gelecek olarak görüyorlar” dediniz. "Gelecek" ifadesinden ne kastediyorsunuz? Bölge ülkelerinin Rusya ve Çin’den beklentileri ne?
Oldukça basit. Amerika eskiden dünya üstündeki tek süper güçtü. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Çin büyüme sürecindeydi, Rusya oldukça yıkıcı bir savaştan çıkmıştı. Amerika zengindi ve bu savaşa (İkinci Dünya Savaşı) kendi insanlarıyla, ordusuyla katılmamıştı. Ama şimdi durum değişiyor.
Şimdi Rusya ve Çin ekonomik ve askeri güç boyutlarıyla iki yeni süper güç olarak ortaya çıkıyor.
Önümüzdeki 5 yıllık süreçte Çin dünyanın en büyük ekonomik gücü olacak. Aynı zamanda kendi ordularını ve askeri teknoloji kapasitelerini de geliştirmeye devam ediyorlar.
Diğer taraftan Amerika, Avrupa’yı kaybetmeye başladı. Yaptırımlara bakın, çok büyük yaptırımlar uygulayacağız diyorlar, yaptırımlar nerede? Ukrayna’daki savaş üçüncü haftasında giriyor. Rus gazı ve petrolü hâlâ Avrupa’ya akıyor. Rusya hâlâ SWIFT sisteminin parçası. Hâlâ birçok ülke Amerika’nın Rusya’ya yaptırımlarını uygulama konusundaki çağrılarına katılmak istemiyor.
Rusya en büyük petrol ve gaz üreticilerinden. Tahıl ve özellikle buğday üretiyor. Teknoloji üretiyor.
Şu ana kadar Ukrayna’ya Amerikan askerleri gönderilmedi. Ukrayna lideri, “Nerede NATO?” diye çağrılar yapıyor hala.
Yani durum oldukça açık.
Amerika’nın bölgede askeri üsleri, çok eski ve köklü anlaşmaları var. Amerika’nın baskıyı artırması durumunda bölge ülkeleri şimdiki politikalarını değiştirir mi?
Körfez ülkelerinin böylesi bir kararı, Amerika’nın petrol üretimini artırma isteğini reddetme gibi bir kararı Rusya’ya danışmadan ve Rusya’dan kendilerinin korunacağı garantisi almadan vermeyeceklerini düşünüyorum.
Güvenilir ve doğrudan bilgisi olan bir kaynağım Mısır lideri Sisi’nin Rusya’ya bir mesaj gönderdiğini ve oldukça stratejik bir karar vermesi halinde Mısır’ın korunup korunmayacağını sorduğunu söyledi. Bu soruya Rusya, ‘evet’ cevabı verdi.
Suudi Arabistan Çin liderini Riyad’a davet ediyorsa bunun anlamı şudur; biz sana güvendik ancak bizi yüzüstü bıraktın.
Ukrayna savaşından sonra Rusya’nın Filistin meselesinde, Suudi Arabistan-İran çekişmesinde ve diğer önemli konularda bölgede daha etkili roller üstlenmesini bekliyor musunuz?
Sovyetler Birliği döneminde bölge Amerika ve Rusya kampları olmak üzere ikiye ayrıldı. Peki şimdi olan ne? Rus kampı bölgede genişliyor.
Buna ek olarak Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt gibi Amerikan kampında olan ülkelerin bir kısmı Rus kampına yaklaşıyor.
Benim öngörüm şu ki, Orta Doğu’da Rus nüfuzu artacak.
Rusya, Çin ve dünyanın 4.üncü büyük ekonomisi olan Hindistan’ı ve İran’ı da kapsayacak yeni eksenin, Orta Doğu’daki bütün denklemleri askeri ve ekonomik açılardan değiştireceğini düşünüyorum. Bu değişim Amerika’nın lehine olmayacak.