Uluslararası Ceza Mahkemesi Başsavcılığı, 2020 yılında 9 ülkeye ilişkin ön inceleme faaliyetlerinin yer aldığı 2020 yılı raporunu yayımladı.
Raporda, Venezuela ve Bolivya’daki iç karışıklıklar ve protestolar sırasında işlendiği iddia edilen suçlara ilişkin 2020’de ön incelemeye başlandığı aktarıldı. Bu yıl ön incelemeye alınan diğer ülkeler arasında Uganda, Avustralya, Madagaskar, Kanada/Lübnan ve Tacikistan/Çin yer aldı.
Görev süresi bu yıl sona erecek olan UCM Başsavcı Fatou Bensouda, 2020’de yılında Ukrayna, İngiltere, Nijerya ve Filistin’in ön incelemelerinin tamamlandığını, Kolombiya, Gine ve Filipinler’e ilişkin incelemelerin devam ettiğini açıkladı.
Savcılık, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur Türklerine karşı işlenen soykırım ve insanlığa karşı suç iddiaları için Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in de aralarında bulunduğu üst düzey Çinli yöneticiler için “sınır dışı etme suçu” olmadığı gerekçesiyle soruşturma açılamayacağını duyurdu.
Ağır insan hakları ihlalleri ve kamplara alınma korkusuyla Tacikistan ve Kamboçya’ya kaçmak zorunda kalan Uygur Türkleri, Çin yönetiminin işlediği suçların Mahkemeye taraf olan Tacikistan ve Kamboçya’da da işlenmiş sayılması için Savcılığa başvurmuştu.
Yapılan başvuruda Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Uygur, Kazak, Kırgız ve diğer Türk halklarına karşı öldürme, eziyet, adam kaçırma işkence, sınır dışı etme ve hürriyetten yoksun bırakma suçları işlendiğine yer verildi.
Savcılık, Uygur Türklerinin Arakan Müslümanları gibi ülke dışına sürülmediğini, aksine ülke içindeki kamplardan çıkmalarına izin verilmediğini bildirdi. Uygur Türklerine karşı işlenen suçların “sınır dışı etme suçu”nu oluşturmadığını belirten Savcılık, Tacikistan ve Kamboçya üzerinden Mahkemenin yargı yetkisi kuramayacağına karar verdi.
Mevcut deliller ışığında yargı yetkisi olmadığı gerekçesiyle ön incelemeyi tamamladığı ve yeni delillerin ortaya çıkmaması halinde soruşturma aşamasına geçilmeyeceği kaydedildi.
Filistin’deki durumla ilgili ön incelemenin tamamlandığı aktarılan raporda, soruşturma başlatmak için “makul temeller” bulunduğu ve soruşturmaya geçilmek istendiği bildirildi. Yeni Başsavcı, Doğu Kudüs, Gazze ve Batı Şeria’da mahkemenin yargı yetkisini kullanabileceğine ilişkin ilk derece dairesinin kararına göre hareket edecek.
Raporda, İngiliz ordusunun Irak’ta işlediği savaş suçlarıyla ilgili ön incelemenin tamamlandığı ve soruşturma açılmayacağı belirtildi. İngiliz ordusunun kurumsal denetim ve askeri komuta hatalarının savaş suçlarının işlenmesinde rol oynadığına da değinildi.
Savcılık soruşturma açılmamasının nedeni olarak devletin potansiyel failleri “yargıdan koruduğuna dair” yeterli kanıt bulunmamasını gösterdi. Rapora göre, Irak’ta İngiliz ordusunun “savaş suçu” işlendiğine ilişkin somut deliller olsa da “profesyonel” gerekçelerle soruşturma açılmamasına karar verildi.
Nijerya’da Boko Haram ve ordunun insanlığa karşı suç ve savaş suçu işlediği iddialarına ilişkin soruşturma açılmasına karar verildi.
Boko Haram örgütünün cinayet, işkence, tecavüz, adam kaçırma, köleleştirme, yağma, insanlık dışı muamele gibi birçok insanlığa karşı suç ve savaş suçu işlediğine ilişkin somut deliller olduğu belirtilirken, Nijerya ordusunun da bu suçların bazılarını işlediğine yönelik birçok somut delil olduğu kaydedildi.
Savcılığın Ukrayna’daki duruma ilişkin ön incelemesini tamamladığı belirtilen raporda, Rusya, Rus yanlısı ayrılıkçılar ve Ukrayna ordusunun işlediği muhtemel savaş suçlarının soruşturulmasına karar verildiği aktarıldı.
Raporda, Kırım başta olmak üzere Ukrayna’nın işgal altındaki topraklarında, Rusya’nın işlediği suçların savaş suçu olarak kabul edilmesi için yeterli şüphenin oluştuğu ifade edildi.
UCM Başsavcılığı, Kolombiya hükümetiyle Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) arasındaki çatışmalarda işlenen insanlığa karşı suç ve savaş suçları için 2004’te başlattığı ön incelemeyi bu yıl tamamlayamadı.
Savcılık, çatışmalar sırasında işlenen cinayet, tecavüz, adam kaçırma, köleleştirme, yağma, insanlık dışı muamele, zorla göç ettirme gibi suçlara ilişkin yargılamalara öncelik veriyor.
Kolombiya senatosu tarafında, FARC ile imzalanan barış anlaşması kapsamında kurulan Kolombiya savaş suçları mahkemesindeki yerel soruşturmaların ilerleyişini inceleyen Mahkeme, UCM nezdinde soruşturma açılmasına ilişkin kararını bu yargılamalara göre 2020’den sonra verecek.
Kolombiya hükümetiyle Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) arasındaki yarım asırdan fazla süren çatışmalar yaklaşık 260 bin kişinin ölümüne ve 6 milyonun göç etmesine sebep olmuştu.
UCM Savcılığı, Gine Devlet Başkanı Dadis Camara’yı protesto etmek için başkentteki Konakri Stadyumu’nda toplanan grubun üzerine ateş açılması olayına ilişkin incelemesinin devam ettiğini belirtti.
Camara’nın, kendisini yönetimde istemeyenlerin öldürülmesini emretmesi üzerine 28 Eylül 2009’da başkent Konakri’de çıkan olaylar neticesinde 150’den fazla sivil hayatını kaybederken, yüzlerce kadına tecavüz edilmiş, birçok kişi işkenceye maruz kalmıştı.
Savcılık, Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte’nin göreve geldikten sonra başlattığı uyuşturucuyla mücadele kapsamında binlerce kişinin öldürülmesiyle ilgili “insanlığa karşı suç” işlediği iddialarını araştırdığı incelemesinin devam ettiğini açıkladı. Savcılık, Duterte hakkında soruşturma açılmasına ilişkin kararını 2021’in ilk yarısında vermeyi öngörüyor.
Savcılık, Venezuela hakkında biri 2018 yılının Şubat ayında Arjantin, Kanada, Kolombiya, Şili, Paraguay ve Peru’nun ortak başvurusuyla, diğeri bu yılın şubat ayında Venezuela hükümeti tarafından ABD’nin şikayet edildiği iki incelemenin devam ettiğini bildirdi.
Ağır ekonomik ve siyasi kriz yaşanan Venezuela hakkındaki ilk inceleme, 2014 ile 2018 arasındaki hükümet karşıtı protestolarda, güvenlik güçleri tarafından ağır insan hakları ihlalleri işlendiği iddiası üzerine 2018’de başlatılmıştı.
Bu yıl başlatılan diğer incelemede ise Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, ABD’nin 2014’ten bu yana ülkesine yönelik tek taraflı yaptırımlarını soruşturması için UCM’ye başvurmuştu.
Savcılık her iki olaya ilişkin suçların benzer tarihlerde olması sebebiyle iki ön inceleme dosyasını birleştirerek soruşturma açılmasına ilişkin kararını 2021’in ilk yarısında vermeyi öngörüyor. UCM Başsavcısı Fatou Bensouda’dan görevi almak için halihazırda 13 aday yarışıyor. UCM’ye taraf ülkeler tarafından seçilecek yeni Başsavcı 2021-2030 yılları arasında 9 yıl görev yapacak.