Güney Amerika ve Orta Amerika yerlilerinin kullandığı altı yüze yakın dil yok olma tehlikesi altında. Dille birlikte yalnızca kelimeler değil, bakış açısı, kültürel zenginlik ve dünya görüşü de yok oluyor.
Yerli dilleri korumak son dönemde zamanla yarışa dönüştü. Çok geç kalınmış olabilir, yine de 2019 yılını Yerli Diller Yılı ilan eden Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu UNESCO, hükümetler ve yerli halklarla birlikte çalışarak yok oluşun pençesindeki yerli dilleri kurtarmak için çaba sarfediyor.
Dünyanın dil açısından da en zengin ülkesi olan Brezilya´da son beş yüz yılda binden fazla dil yok oldu. Buna rağmen Brezilya hükümeti ancak 1988 yılında yerli halklara kendi dillerini kullanma hakkı tanıdı. Ülkede halen 180´den fazla yerli dil kullanılıyor. Ancak 2030 yılı itibarıyla bunun üçte birini kaybedebilir.
Benzer durum Arjantin, Bolivya, Kolombiya, Şili, Ekvador, Paraguay, Peru ve Orta Amerika için de geçerli. Örneğin Meksika´da kullanılan 68 yerli dilin üçte ikisi 2030 itibarıyla yok olabilir.
Yerli dilleri korumak için girişimler az ve yetersiz
Yerli dillerin kullanımı kıtaya beş asır önce gelen İspanyol ve Portekiz sömürgecilerinden bu yana azalma eğiliminde. Yakın geçmişte bazı Latin Amerika hükümetlerinin yerli dilleri korumak için gösterdiği çabalar meyvesini verdi. Örneğin Paraguay´ın iki resmi dilinden biri olan Guarani dili hala Güney Amerika´da yaşayan on iki milyon kişi tarafından konuşuluyor.
Peru devlet televizyonu 2016 yılında Arjantin, Bolivya, Şili, Kolombiya, Ekvador ve Peru´da on milyondan fazla kişi tarafından konuşulan Quechua dilindeki ilk yayınını gerçekleştirdi. Programın adı ?Nuqanchik? Quechua dilinde ?Biz? anlamına geliyor. Bu yayını takiben Aymara ve Ashaninca dillerinde de programlar yayınlanmaya başladı.
Ancak bu girişimlerin sayısı az ve çapı çok yetersiz kaldı. Amerika kıtasındaki yerli haklarını savunan gruplar bu konudaki siyaset değişiminin yetersiz olduğunu ve çok geç kalındığını belirtiyor. Anadili Meksika´nın güneybatısında 90 bin kadar kişinin konuştuğu Mixe dili olan Yasnaya Aguilar, ?Dillerimiz ölmedi, katledildi. Meksika devleti onları sildi? diyor. Uluslararası Anadil Günü´nün kutlandığı Şubat ayında Meksika Kongresi´nde Mixe dilinde bir konuşma yapan Aguilar anadilinin kaybından dolayı ayrımcı eğitim, sağlık ve adalet sistemi sorumlu tutuyor.
Araba, bilgisayar telefon gibi kelimelerin karşılığı yok
Brezilya ormanlarındaki Surui-Paiter kabilesinden gelen antropolog Gasodo Surui anadili Tupi-Monde için en büyük sorunu teknolojinin teşkil ettiğini ve dilin neredeyse yok olduğunu belirtiyor.
İki yüz kadar kişinin konuştuğu Tupi-Monde dilinde internet, telefon, araba, bilgisayar gibi kelimeler bulunmuyor. Bu dili konuşanların hepsi Portekizce de biliyor ve köydeki kişiler zaman zaman çok temel kelimeleri unutarak aralarında Portekizce konuşmaya başlıyor.
Ancak Quechua gibi yaygın kullanılan diller de tehlike altında. Nahuatl Amerika kıtasındaki baskın yerli dillerden biri. Özellikle Orta Amerika´da İspanyolların bölgeye gelişinden sonra da kullanılmaya devam edilen bu dil İspanyolcaya ?domates? ve ?çikolata? gibi iki yüze yakın kelimeler kattı.
Günümüzde bir buçuk milyon kişi tarafından konuşuluyor, ancak giderek bu sayı azalıyor. Bir üniversite öğrencisi olan Miguel Escobar anne ve babasının az da olsa yerli dillerini ona öğrettiğini ama yeterli olmadığını belirtiyor. Dedemi ve ninemi anlayamıyorum? diyor.
Kaynak: Euronews
