Dr. Halim Geçnoğlu yazdı;
Duse Muhammed Ali Efendi'nin hayatı belki kıtalar kadar geniş bir coğrafyayı kapsar.
O bir aktör, yayıncı, editör ve gazeteci olarak dünyayı dolaştı, Amerika Birleşik Devletleri'nde ders verdi.
İlerleyen yıllarda Marcus Garvey ile çalıştı ve günlerini Nijerya'da ulusal toplumun büyümesinde Nijerya bilinci ve öğrenci hareketinin oluşmasında bir figür olarak kabul edildi.
Ancak Duse Muhammed aynı zamanda İngiliz Siyahi Müslüman mirasının bir parçasıdır. Londra'da okudu ve İngiliz merkezli Müslüman çevrelerde önde gelen bir şahsiyet olarak tanındı.
1912 ile 1920 yılları arasında uluslararası makalesi The African Times and Orient Review from 138 Fleet Street'in editörlüğünü yapmış olması, onun dünyaca ünlü bir yazar olarak tanınmasını sağladı. 1
Duse Mohamed Ali kimdir?
Mısırlı bir baba ve Sudanlı bir annenin çocuğu olarak 1866'da İskenderiye'de dünyaya gelen Duse Muhammed, dokuz yaşında eğitim için İngiltere'ye gönderildi.
Ailesinin çoğunu 1881-1882 yılları arasındaki Ulusal Devrimi'nde kaybettikten sonra Mısır'dan İngiltere'ye dönerek oyuncu ve yapımcı oldu. 2
Siyahi bir aktör olarak kariyerine ırkçı önyargıların engel olmasına rağmen, Amerika Birleşik Devletleri'ni dolaştı ve muhtemelen Othello'yu oynayan ilk Afrikalı oldu.
Ancak onun idealleri oyunculukla sınırlı değildi. Duse Muhammed rotasını çeşitli ticari faaliyetlere ve kariyerlere çevirdiği için aslında bir girişimci olarak da tanımlanabilir.
İngiltere'deki yıllarında, merkezi Londra'da bulunan Merkezi İslam Cemiyeti'nin Başkan Yardımcısı olarak görev yapmak, Hintli Müslüman askerlerin dul ve yetimleri için bir fon oluşturmak ve İngiliz-Osmanlı Cemiyetini kurmak, onun bellki en önemli başarıları arasındadır. 3
Duse Muhammed Ali Efendi'nin Afrika Birliği Çalışmaları hakkında bir haber, Londra
Sanatçı ve oyun yazarı olarak Duse Muhammed Ali Efendi
Duse Muhammed, Londra'daki Royal Princess Tiyatrosu'nda Herbert Beerbohm Tree'nin eşliğinde ve Lillie Langtry'nin Antony ve Cleopatra yapımıyla bir oyuncu olarak tanındı.
O dönemde bir aktör olarak Britanya Adaları'nı gezdi. Othello ve Venedik Taciri'nin yapımcılığını 1902'de Yorkshire'da yaptı ve orada Othello ile Fas Prensi rollerini oynadı.
İngiliz basınından övgü aldı. Londra'daki Royal Surrey Tiyatrosu'nda Yahudinin intikamı (1903), Dundee'de Bir Kleopatra Gecesi (1907) ve Theatre Royal, Manchester'da bir müzikal komedi olan Bermuda'nın Zambak'ı (1909) gibi birçok oyun yazdı.
Çalışmaları İngiliz ve Amerikan basını tarafından övgüyle karşılandı. İlk kez Glasgow Empire Theatre'da yapımcılığını yaptığı 'A Daughter of Judah' (1906) filmindeki prodüksiyonu ve performansı özellikle iyi eleştiriler aldı.
Duse Muhammed, birkaç oyun ürettiği ve bir aktör olarak tanındığı Amerika Birleşik Devletleri'nde de belli çevrelerde tanındı.
Londra'da, Sir Henry Irving'in ilk başkanı olduğu Hull Shakespeare Topluluğu'nu kurdu. Siyasi çıkarlarını ve Doğu'daki önemli İngiliz ilgisini temsil ederek, Londra'da Anglo-Osmanlı Cemiyeti'ni kurdu.
Üyeleri arasında Lord Newton, Lamington, Stourton ve Mowbray vardı. Bu tarihlerde Osmanlı Sefaretine gönderdiği bir mektupta İngiliz-Osmanlı Cemiyeti Katibi Mr. Field'den gelen mektupta adı geçen cemiyetin mahiyetine dair bazı izahat bulunduğu ve Londra'da neşrolunmakta olan African Times & Orient Review mecmualarının yazarı Duse Muhammed'in Osmanlı Sefirini programına davet ettiği anlaşılmaktadır. 4
1915'te Duse Muhammed, Hintli Müslüman Askerlerin Dulları ve Yetimleri Savaş Fonu'nu kurdu ve sekreterliğini üstlendi.
Müşterileri arasında Marlborough Düşesi Consuelo, Sağ Hon, D. Lloyd George, Sir Edward Grey, Lord ve Lady Lamington, Lord ve Lady Newton, Marki ve Mürettebat Markizi, Bayan HH Asquith, Sir Austen ve Lady Chamberlain, Lord Curzon ve İngiliz Kabinesinin neredeyse tüm üyeleri vardı.
Duse Muhammed, oyunculuk ve kamu çalışmalarının yanı sıra oyunlar, makaleler, tarihi anlatılar ve en az bir roman yazan olağanüstü bir yazardı.
Mısır'daki sömürge baskısının tarihi, Firavunların ülkesinde, Mısır halkının sömürge yönetimine direnişinin yanı sıra İngiliz ve Avrupa'nın katılımını ayrıntılı olarak anlatmaktadır.
Eski ABD Başkanı Roosevelt'in Mısırlı milliyetçi öğrencilerin gösterilerini kınayan emperyalist konuşmasına yanıt olarak yazılan Ali'nin Avrupa sömürgeciliğine yönelik tutkulu ve belagatli eleştirisi, diğer birçok aydının duygularını etkiledi.
Onun In the Land of the Firavun adlı çalışmasında siyah Amerikalıların Afrika tarihine olan ilgisinde hala önemli bir etkisi olduğu kabul edilmektedir. 5
Yukarıda bahsettiğimiz gibi muhtemelen Duse Muhammed'in en önemli başarısı, 1912 ve 1920 yılları arasında editörlüğünü yaptığı African Times ve Orient Review gazetesini kurmasıydı.
Gazetenin tirajı sınırlıydı ve varlığı boyunca sürekli mali baskı altındaydı. Bu nedenle kısa bir süre önce birkaç kez yayınını durdurma aşamasına geldi.
1920'de The African and Orient Review adıyla yeniden yayımlandı. Ancak şüphesiz bu zorluklar, gazetenin önemini ortadan kaldıramaz.
Tarihçi Ian Duffield, Duse Muhammed'in İngiliz okur kitlesini hedef alan Firavunlar Diyarı'ndaki tarihinden farklı olarak, African Times ve Orient Review'in 'öncelikle İngilizce konuşan Afro-Asyalıları hedeflediğini' savunur.
African Times ve Orient Review'e katkıda bulunanlar arasında, Nijerya milliyetçiliğinin kurucusu olarak kabul edilen Nijerya'dan Herbert Macaulay, Mısırlı milliyetçi yazar Muhammed Farid Bey ve Afrikalı Amerikalı entelektüel Booker T. Washington da dahil olmak üzere, önde gelen sömürgecilik karşıtı milliyetçi liderler vardı.
Sömürgeleştirilen insanlar için yazılmış, büyük ölçüde sömürgeleştirilmiş insanlar tarafından yazılmış bir makale olarak, İnceleme bilgi, tartışma ve tartışma için canlandırıcı bir entelektüel forum sundu.
Etkisi, İngiliz sömürge idaresinde uyandırdığı düşmanlıktan anlaşılıyor. Öyleki, 1914'te Sömürge Dairesi'nden bir yetkili olan Sir George Fiddes, öfkeyle şöyle demiştir:
"Gazetesi, kötü şöhretli bir fitne yayıcıdır ve esas olarak Müslümanlar arasında dolaşan yalanlardır. Hindistan ve Mısır'ın şikayetlerine oldukça fazla yer ayrılmıştır. 6"
Bir akademisyen ve gazeteci olarak Duse Muhammed
1911'de Londra Üniversitesi'nde düzenlenen Birinci Evrensel Irklar Kongresi'nden sonra Duse Muhammed, 1912'de Sierra Leone'den bir gazeteci olan John Eldred Jones'un da yardımıyla Londra'da African Times and Orient Review'i (ATOR) kurdu.
Gazetenin başlatılmasında mali yardım, İngiliz kolonisi olarak kurulan Sierra Leone'den bir gazeteci aktivist olan J. E. Casely Hayford'dan ve Nijerya Lagos'tan Dr. Oguntola Sapara'dan geldi.
Afrika Birliği için Duse Muhammed'in gazetesini destekleyen Sierra Leone'lu Joseph Ephraim Casely Hayford ve Nijeryalı Dr Oguntola Odunbaku Sapara
Dergi, Pan-Afrika milliyetçiliğini savunurken dünyanın dört bir yanından Afrikalı ve diğer entelektüel ve aktivistler için bir forum haline geldi.
Böylece yayın, George Bernard Shaw, H. G. Wells, Annie Besant, Sir Harry H. Johnston, Henry Francis Downing ve William H. Ferris dahil olmak üzere çok sayıda katkıda bulunanların ilgisini çekti.
O zamanlar Londra'da Jamaika'da okuyan genç Marcus Garvey, Duse Muhammed''in Fleet Street ofisini sık sık ziyaret etti ve ondan akıl hocalığı aldı.
Dergi Amerika Birleşik Devletleri, Karayipler, Batı Afrika, Güney Afrika ve Mısır'daki konuları ele aldı. Garvey kısa bir süre Ali için çalıştı ve derginin Ekim 1913 sayısına bir makale ekledi.
Dergi, Birinci Dünya Savaşı sırasında, Hindistan'daki İngiliz hükümeti ve Afrika'daki İngiliz kolonileri tarafından huzursuzluğu önlemek için yasaklandıktan sonra Ekim 1918'de yayınını durdurdu.
Bunu 1920'lerin büyük bir bölümünde faaliyet gösteren African and Orient Review izledi. Duse Muhammed Avrupa'da, Yakın Doğu meseleleri üzerinde siyasi ve sosyal bir otorite olarak kabul edildi.
Ayrıca, önde gelen birkaç Avrupa ve Amerikan süreli yayınına da katkıda bulunmuş bir entelektüel olarak makaleleri Almanya, Fransa, Avusturya, Türkiye, Mısır ve Japonya'da tercüme edilerek yayınlanmıştı.
1921'de African and Orient Review'in kapanmasının ardından Duse Muhammed Birleşik Devletleri'ne gitti ve bir daha İngiltere'ye dönmedi.
ABD'de kısa bir süre Garvey'in Evrensel Siyahi İyileştirme Derneği'nde çalıştı.
Ayrıca, UNIA'nın The Negro World dergisine Afrika meseleleri üzerine makaleler yazdı. Afrika işleri bölümünde dersler verdi. 7
Nijerya'ya seyahati ve vefatı
Duse Muhammed ilk olarak Temmuz 1921'de Nijerya'ya gitti. Lagos topluluğu onu Lagos Adası'ndaki Martin Caddesi'nde Shitta-Bey Camii'nde karşıladı.
1931'de Lagos'a döndü ve Kakao işindeki ticari işlerini idare edebilmek için Nijerya Daily Times'ın editörü olarak atandığı Lagos'a yerleşti.
3 Ekim 1932'de Duse Muhammed, Lagos'taki Glover Memorial Hall'de 'Firavun'un Kızı' adlı oyunun yapımcılığını üstlendi.
Nijerya'daki Daily Times'a göre, o gerçek sahne zanaatını tanıtan Lagos eğlencesinde yeni bir standart belirledi.
Çok geçmeden Duse Muhammed, Daily Telegraph'ın editörü oldu ve Ayo Lijadu'yu yanına asistan olarak aldı.
Yayıncılıkta ilgi alanlarını genişleten Duse Muhammed, 27 Temmuz 1933'te haftalık The Comet gazetesini yayınlamaya başladı.
Lagos'taki Müslüman toplumun eğitim ve genel refahına büyük ilgi gösterdi. Uzun süredir devam eden bir hastalığın ardından, 25 Haziran 1945'te Lagos Afrika Hastanesi'nde 78 yaşında vefat etti.
Cenaze töreni 27 Haziran 1945'te Lagos'ta gerçekleşti. Siyasi, sosyal ve dini liderler de dahil olmak üzere 5.000'in üzerinde katılımcı cenaze töreninde yeraldı.
Nijerya İslam Cemiyeti Başkanı L. B. Agusto tarafından İngilizce kısa bir hutbe verildi. Eski bir arkadaş olan D. Couri tarafından da Arapça kısa bir dua okundu.
Duse Muhammed'in defnedildiği Okesuna Müslüman Mezarlığı'na büyük bir cenaze alayı sokaklardan geçerek onu son yolculuğuna uğurladı. 8
Afrika için mücadele ile geçen bir ömür
Duse Muhammed Ali Efendi Afrika milliyetçiliği ile tanınan Sudanlı bir aktör ve siyasi aktivistti. Aynı zamanda oyun yazarı, tarihçi, gazeteci olarak yayıncıydı meşhur oldu.
1912'de African Times ve Orient Review'i kurdu ve daha sonra 1920'ye kadar yayınlanan gazetesi African and Orient Review olarak yeniden canlandırıldı.
Sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri ve Nijerya ile birlikte çoğunlukla İngiltere'de yaşadı. Son yıllarında Nijerya'ya yerleşerek, Comet Press Ltd'yi ve Lagos'ta The Comet gazetesini kurdu.
African Times ve Orient Review, yalnızca ünlü yazarları için değil, uluslararası alanda da önemliydi.
Ona göre Review, "ister Afrikalı ister Doğulu olsun, renkli adamın görüşlerini" temsil etmeye çalıştı.
O, 'Herkül Sütunlarından Haliç'e, Ganj'dan Fırat'a, Nil'den Patomac'a ve Mississippi'den Amazon'a, Doğu, Batı, Kuzey veya Güney, Doğu'nun veya Afrika'nın toplu bir yerleşim bulduğu her yerde bilgimiz fışkıracak' sloganıyla yola çıkmıştı.
Duse Muhammed'in başarısına bakıldığında bu bilgi dolaşımımın gerçekten dünya çapında etkin olduğu görünür.
Kent Üniversitesi'nden Profesör Lyn Innes bir röpörtajında, 'African Times ve Orient Review' için yazalarının bulunduğu yerler arasında Batı Afrika, Güney Afrika, New York, Louisville, Memphis, Los Angeles, Batı Hint Adaları, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Kahire, Tokyo, Kalküta, Lahor, Kuala Lumpur ve Kolombo şekilde geniş bir yelpazede topluma bilgi paylaştı demişti.
Örneğin, ilk baskıda "Mohawk Gölü'nün Kızılderili ve diğer bağımlı halkların Dostları Konferansı" hakkında bir raporu ile "Seylan Hükümeti için içki fabrikalarına karşı protesto" üzerine bir makale ve "Kanada hükümetinin Sih işçilere muamelesi hakkında bir rapor" Duse Muhammed'in milliyet veya kökene bakılmaksızın sömürgeleştirilmiş insanlar arasındaki birlik için tutarlı savunuculuğunun karakteristiğini ortaya koymuştu.
O, dönemin birçok yazar ve düşünürünün aksine, her inançtan etnik kökenden insanların oluşturduğu ırkçılığa karşı geniş bir direnişi her zaman desteklemişti.
Review'de "Siyah ırk, kahverengi ırk ve sarı ırk" okuyucularına hitap ederken, Duse Muhammed, bugün "renkli" insanlar olarak adlandırılacak kişiler arasındaki dayanışmanın belki en erken savunucularından biri olarak görülebilir.
Derginin uluslararası ve dinler arası odağı, dünyanın dört bir yanındaki okuyucuların makale aracılığıyla tartışmalara ve tartışmalara katılabilmeleri ve uluslararası ırkçılık karşıtı mücadeleler hakkında bilgi edinebilmeleri anlamına geliyordu.
African Times ve Orient Review her zaman finansal olarak zorlandı, yayınları durduruldu ve tirajı muhtemelen onun umutlarını hiçbir zaman karşılamadı fakat yine de onun ırkçılık karşıtı dayanışmayı ifade eden uluslararası okunan bir dergi olarak varlığını sürdürmesine engel olamadı.
Çalışmaları ve hizmetleriyle Duse Muhammed, Afrika tarihinin önemli bir kesiti olarak daha geniş çapta tanınmayı hak ediyor.
Londra'da tesis olunan Ottoman Committe (Osmanlı Komitesi)'nin isminde yapılan değişikliğe dair Duse Muhammed ile Arthur Field'in matbu ortak beyannamesi. (Osmanlı Arşivi, HR.SFR.3...694 – 43, M-31-12-1913)
Anglo-Osmanlı Cemiyeti Katibi Mr. Field'den gelen mektubun gönderildiğine ve adı geçen cemiyetin mahiyetine dair bazı izahatı havi Londra'da neşrolunmakta olan African Times & Orient Review mecmualarının naşiri Duse Muhammed'den Sefaret'e gönderilen mektup. HR.SFR.3... 694 – 41, M-24-12-1913
Notlar:
1. Duffield, I. 1971. Duse Mohamed Ali and the development of Pan-Africanism 1866-1945. Ph. D. University of Edinburgh
2. Urabi isyanı, aynı zamanda ʻUrabi Devrimi olarak da bilinir. 1879'dan 1882'ye kadar Mısır'da milliyetçi bir ayaklanmaydı. Ayaklanma, bir İngiliz-Mısır Savaşı ve ülkenin ele geçirilmesiyle sona erdi. Böylece İngiliz idaresi altında Mısır Tarihi başladı.
3. Duse Mohamed, and Mustafa A. Abdelwahid. 2011. Dusé Mohamed Ali (1866-1945): the autobiography of a pioneer Pan African and Afro-Asian activist. Trenton: Red Sea Press.
4. Osmanlɪ Devlet Arşivleri, HR.SFR.3...694 – 43, M-31-12-1913
5. Duse Mohamed, and Mustafa A. Abdelwahid. 2009. The autobiography of Duse Mohamed Ali, 1866-1945: a pioneer of Pan-Africanism and Afro-Asian solidarity movements. Lewiston: Edwin Mellen Press.
6. Fiddes, George Vandeleur, Sir. 1900. The Dominions and Colonial offices, by Sir George V. Fiddes. London, G.P. Putnam's
7. Evrensel Zenci İyileştirme Derneği ve Afrika Toplulukları Ligi (Universal Negro Improvement Association and African Communities League) olarak bilinir.
8. Duffield, I. 1971. Duse Mohamed Ali and the development of Pan-Africanism 1866-1945. Ph. D. University of Edinburgh
Kaynak: İndependent Türkçe
