ABD ile İran arasında siyasi ve askeri gerginlik artarken, söylemlerin ötesinde akıllara iki ülke arasında geçmişte yaşanan ittifaklar geliyor.
Bu ittifaklardan biri de Taliban'ın Afganistan'daki iktidarının son dönemlerinde ülkenin batı kesiminde yaşanmıştı.
Kayıtlara "2001 Herat isyanı" olarak geçen olay, yakın tarihin unutulan yaşanmışlıkları arasında yerini aldı.
İran kültür eksenine yakın bir şehir: Herat
Herat, İran içlerinden Orta Asya'ya uzanan bir kültür koridorunun en önemli duraklarından biri.
Afganistan'da bu koridorda bulunan Herat, Belh ve Mezar-ı Şerif gibi şehirler, ülkede İran etkisinin aktif olarak hissedildiği merkezler arasında. Herat şehrinde Şii nüfus da oldukça fazla.
Bu kapsamda Herat Taliban iktidarı öncesinde ve sonrasında da gerek kültürel, gerek demografik, gerekse siyasi açıdan İran etki dairesinde bir şehir oldu.
Bu bağlamda İran, Herat'ta farklı gruplar ve kişilerle bağlantı içerisindeydi.
Taliban'ın Herat'ı ele geçirmesi
İç savaş yorgunu Afganistan'da ortaya çıkan Taliban, ülkenin kuzeyindeki küçük bir alan haricinde tüm Afganistan'ı ele geçirmişti.
Kuzeyde Özbek güçleri de kendisine katan hareket, İran için büyük önemdeki bölgelerden Herat'ı 1995 yılında İran tarafından desteklenen Herat valisi İsmail Han'ı mağlup ederek kontrol altına aldı.
Taliban'ın Mezar-ı Şerif ve Belh üzerine ilerleyişi ve İran ile yaşanan krizler, İran'ın Herat'ta ABD ile yaptığı iş birliğinin önünü açan etkenlerdendi.
ABD işgali dönemi
Afganistan'da Taliban'ın karşısında Kuzey İttifakı kurulduğunda, ittifakın yapısı gereği en büyük destek kaynağı İran'dı.
ABD güçleri 7 Ekim 2001'de Afganistan işgaline resmen başladığında, Taliban karşısında karadaki gücü İran tarafından aktif bir biçimde desteklenen Kuzey İttifakı oluşturuyordu.
Bu dönemde İran'ın rolünü daha sonra İran'ın cumhurbaşkanı olan Mahmud Ahmedinejad itiraf edecekti.
Herat isyanı ve aktif işbirliği
Afganistan sahasında İran ve ABD arasındaki en belirgin birlikteliğin yaşandığı yer ise Herat'tı.
12 Kasım 2001 tarihinde şehir ABD, İran ve İngiltere'nin ortak hamlesiyle çıkarılan isyan sonucu Kuzey İttifakı tarafından ele geçirildi.
Şehirde ABD ve İran'ın askeri istihbaratları tarafından sahada organize edilen ayaklanma kısa sürede başarıya ulaştı.
Herat şehrinde isyanı örgütleyen ve Taliban'a karşı Kuzey İttifakına destek sağlayan önemli isimlerden biri de, İran Devrim Muhafızlarına bağlı Kudüs Gücü'nün komutanı Kasım Süleymani'ydi.
Şehrin ele geçirilmesiyle, Taliban saflarında savaşan çok sayıda Arap ve Çeçen yabancı savaşçı da Kuzey İttifakı güçlerince esir alındı. Bu kişilerin akıbetleri ise bilinmiyor.
İran Devrim Muhafızları'nın eski kıdemli komutanlarından olan, uzun süredir Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Sekreterliği görevini yürüten, İran siyasetinin kıdemli ismi Muhsin Rızai, 2005 yılında verdiği bir röportajda Afganistan'daki tecrübeye dair şu ifadeleri kullanacaktı:
"İran'ın destekçileri ve müttefikleri, Afganistan ve Irak'ta Taliban ve Saddam Hüseyin rejimlerinin devrilmesinde önemli rol oynadı ve İran onlara gerekli desteği sundu. Kuzey İttifakı'na danışmanlık yapan Devrim Muhafızları komutanları Kabil'in ele geçirilmesinde kilit rol oynadı. Bunlar şehir savaşında uzman kişilerdi ve İran-Irak savaşında deneyim kazanmışlardı."
Kaynak: Mepa News
