Tarihe karşı şuurlu bir uyanıştan, Osmanlı popülizminin kışkırtmasından veya sosyal bilimler alanında çoğalan edebiyat ve ilahiyat fakültelerinin müfredatlarının zorlamasından kaynaklı olarak son yıllarda Osmanlıcaya ilginin arttığını; Osmanlıca üzerine yapılan yayınların artmasından ve Osmanlıca kurslarının yaygınlaşmasından anlayabiliyoruz. Her ne kadar günümüzde eski eserlerin neşredilme faaliyetleri hem akademik sahada hem de yayın camiasında hız kazanmış olsa da okunmamış, tasnif bile edilmemiş birçok Osmanlıca eserlerimizin mevcut olduğu bir gerçek.
Anadilimizde yazılmış bir eseri okuyamıyoruz diye geçmişte icra edilmiş birtakım politikaları eleştirmeyi bırakıp dil engelini aşmaya çalışanlar için bu yazımızda temel kaynaklardan bazılarını tanıtacağız. (?Osmanlıca diye bir dil yoktur, Osmanlı Türkçesidir o!? diye düşünenler için hemen belirtelim ki Osmanlıca tabiriyle bizim de kastettiğimiz aynı şey. Osmanlının son döneminde yetişen milliyetçi aydınların bile zaman zaman Osmanlıca tabirinde bir beis görmediklerini hatırlatalım.)
Tıptan optiğe, hukuktan felsefeye birçok alanda Osmanlıca kaleme alınmış eserler bulunmaktadır fakat şahsi araştırma yapanlar genellikle edebiyat, tarih ve ilahiyat alanlarında oldukları için listeyi bu üç alanı önceleyerek oluşturduk. Onlarca kitap arasından seçtiğimiz bu çalışmalar elbette şahsî bir tercihin yansımasıdır, lakin üzerinde düşünüldüğü ve titizlikle incelendiği unutulmamalıdır
1. Faruk K. Timurtaş ? Osmanlı Türkçesi Grameri (Alfa)
İlk adım olarak Osmanlıcanın gramerini öğrenmek isteyenler için en eski ve en sağlam kaynak Timurtaş hocanın gramer kitabıdır. Harfleri tanımak, vezinleri öğrenmek, kısacası matbu bir metni okumayı sökmek için bu kitap tek başına yeterlidir. Detaylı konu anlatımıyla, bolca misalleriyle ve Eski Anadolu Türkçesi özelliklerine de yer verişiyle bu alanda en temel kaynak kitap budur ve kanaatimizce Osmanlıca ile münasebet kuracak herkesin kütüphanesinde mutlaka yer almalıdır. Dikkat edilmesi gereken nokta, hocanın üç kitabı var. Bizim bahsettiğimiz üçüncüsü. İkinci cilt tamamen metin içeriyor ve birinci cilt II ve III numaralı ciltlerin özeti mahiyetinde.
2. Mehmet Şamil Baş vd. ? Osmanlı Türkçesi Okuma-Yazma Kılavuzu (Okur Akademi)
Timurtaş hocanın vefatının üzerinden yıllar geçerken, Osmanlı Türkçesi öğreten birçok kitap basıldı. Hatta bazı edebiyat fakülteleri Timurtaş´ın kitabını terk edip bu yeni çıkan kitapları kullanmaya başladılar. Son yıllarda gücü olan her fakülte kendi kitabını çıkarmaya başladı. Bunlar arasında Mehmet Şamil Baş editörlüğünde hazırlanan çalışmayı tercih etmemin sebebi, çalışmanın gayet muntazam bir şekilde hazırlanmış ve oldukça anlaşılır bir dil kullanılmış olması. Kitabın arka kısmında sadece matbu değil, diğer hat türleriyle yazılmış metinlerden örnekler de verilmesi kitabın değerini artırmış diyebilirim.
3. Yavuz Kartallıoğlu ? Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (TDK)
Bir Osmanlıca metni iyi okuyabilmek için Arapça ve Farsça dillerini ne kadar iyi bilirsek, o kadar iyi. Fakat doğrudan Osmanlıca ile ilgili olmadıklarından bu dillere dair bir kaynak vermek yerine Osmanlıcadaki Türkçe unsurları iyi okuyabilmek adına güzel bir çalışmadan bahsetmek gerekirse Kartallıoğlu´nun eklerin ses düzeni hakkındaki kitabını tavsiye edebiliriz. Geçmişte harekelendirme olmadığı için düzlük-yuvarlaklık başta olmak üzere transkripsiyon yaparken güçlükler ortaya çıkmakta. Bu çalışmada ekler, eserlerden misallerle tek tek ele alınmış. Mesela "duk/dık" sıfat-fiil eki gibi farklı süreçlere giren eklerde "beğendiği? mi yoksa ?beğendüği? mi okuyacağınıza ve transkribe edeceğinize karar verirken istifade edebilirsiniz.
4. Eyyub Şimşek ve Selahattin Satılmış ? Osmanlı Türkçesi Rika Metinlerini Okumaya Giriş (Kesit):
Matbu metinleri okumayı söktüm, artık sıra yazma metinlere geldi diyenler için rika hatta alışmaları adına güzel bir giriş kitabı. Önce rika harflerinin nasıl yazıldığını anlatan çalışmada sonra ayların kısaltmaları gibi sık kullanılan işaretler ve simgeler tanıtılıyor. Padişaha ve devlet erkanına yazılan belgelerin de tanıtıldığı bu çalışmanın büyük çoğunluğu, gözü alıştırmak için verilen metinlerden oluşuyor. Günümüz harfleriyle okunuşları da verildiği için öğrenci doğru mu yoksa yanlış mı okuduğunu kontrol edebilir.
5. Fahir İz ? Eski Türk Edebiyatında Nazım/Nesir (Akçağ)
Bu kadar dilbilgisi ve yazı dersi yeter, artık metin okuyup pratik yapmam lazım diyenler için matbu seçme metinler içeren çok fazla kaynağa denk geldim. Eski metinlerin okunuşunu veren kaynaklar bir kenara, - amacını pek de anlayamadığım - bugünkü metinleri eski yazıyla yazıp basan kitaplara bile denk geldim. Kısacası bu alanda neşriyat sayısı epey artmış. Bunların içinden kaynak gibi kaynak seçmek gerekince ise yılların eskitemediği iki cilt çalışmayı listeye ekledim. Fahir İz´in muhtelif eserlerden seçerek aldığı kitapların ilk cildi nazım, ikinci cildi ise nesir örneklerinden meydana geliyor.
6. Mücahit Kaçar ? Osmanlı Türkçesi ve Eski Türk Edebiyatı Dersleri İçin Örnek Metinler (Büyüyen Ay)
Matbu metinleri rahat okuyoruz, artık yazma metinlere göz aşinalığı kazanmak istiyorum diyenler ve bilhassa edebiyata ilgi duyanlar için Kaçar´ın çalışması, benzerlerinden bir adım öne çıkıyor. Bunun nedeni de eski harfli ve yeni harfli metnin sağlı sollu verilmesi sayesinde kullanışlı bir yapısı olması. Ayrıca her yüzyıldan seçilen farklı divanlardan ve yazı tiplerinden numuneler verilmesi, çalışmanın bir başka cazip yönü. Dolayısıyla yazma metinleri okumaya başlamak için güzel bir giriş kitabı.
7. Yılmaz Kurt ve Muhammed Ceylan ? Osmanlı Paleografyası ve Osmanlı Diplomatikası (Akçağ)
Sadece rika değil, diğer hat türlerine de aşinalık kazanmak istiyorum diyenler için ideal bir kaynak olan bu kitapta rikanın yanı sıra nesih, talik, divani ve siyakat ile yazılan belge türleri de tanıtılıyor. Verilen örnek metinlerin okunuşları da yer aldığı için öğrencinin her bir hat türünü öğrenmesi ve gözlerini alıştırması mümkün oluyor. Artık yazma metinlerle haşır neşir olacağım diyen birinin bu kitabı baştan sona okuması ona büyük fayda sağlayacaktır.
8. H. Halit Atlı- Osmanlıca Edebi Metinler ve Arşiv Belgeleri (Hayrat)
Bir önceki çalışmaya benzeyen bu kitap ondan biraz daha kapsamlı diyebiliriz. Edebi metinler ile edebiyatçılara, arşiv belgeleri ile tarihçilere göz kırpan çalışmada belge türleri tanıtılıp örnekler verilmekle kalınmamış, matbu ve yazma metinlerden, hatta kitabelerden misaller verilmiş. Ayrıca kitap renkli baskı ve kağıt kalitesi oldukça iyi. Yazma metinlerde uzmanlaşmak isteyenler 5 ve 6 numaradaki kitapları sırasıyla okurlarsa çok şey kazanırlar.
9. Recep Karakaya ve İsmail Yücedağ ? Osmanlı Arşiv Vesikaları (İdeal Kültür)
Arşiv belgelerini okumak, çirkin el yazılarını okumayı, özel tabirleri bilmeyi, kişi ve yer isimlerini çözümlemeyi gerektirdiği için emek isteyen bir uğraşıdır. Ne kadar çok metin görülürse, insan o derece uzmanlaşır. Bu hususta, Osmanlı Arşiv Vesikaları adlı çalışma, Başbakanlık arşivlerine adım atmadan evvel bir arşiv belgesini adamakıllı okumak isteyenler için güzel bir kitap. Toplam 270 tane arşiv belgesi ihtiva ediyor. 1-154 arası sağlı ve sollu olarak metin ve okunuşu şeklinde hazırlanmış. 155-270 arasında olanların ise okunuşları verilmemiş. Sadece okunuşları verilen 150 belgeyi okuyan birisinin arşiv belgelerine göz aşinalığı kazanabileceğini rahatlıkla söylemek mümkün.
10. Mahmud Yazır - Eski Yazıları Okuma Anahtarı
En ağır kitabı en sona sakladım. Eski belgeleri, kitabeleri ve levhaları okumak için temel kaynağımız olan Yazır´ın çalışmasında muhtelif hat türleri tanıtılmış ve harflerin yazılışları teker teker gösteriliyor. Kitabın sonunda her çeşit yazıdan örnek fotoğraflar var. Dikkat edilirse bu kitap için yayınevi göstermedim çünkü maalesef yeni baskıları yapılmıyor. Fakat nadir kitaplar satan sitelerde veya internette pdf´sini bulmak oldukça kolay.
Ekrem Sakar
