Yaşamının hemen tümünü Osmanlının "tehcir", Ermeniler´in "büyük felaket", ya da "soykırım" olarak nitelediği 1915´de Anadolu´nun tümüyle "ermenisizleştirilmesi" olaylarını araştırmaya adayan Rahip Krikor Gergeryan´ın arşivi araştırmacıların kullanımına açıldı.
Rahip Gergeryan´ın 1930´lardan 1988´de ölümüne kadar Osmanlı, Ermeni ve diğer yabancı kaynaklardan topladığı inanılmaz sayı ve kapsamda belgeden oluşan Gergeryan Arşivi, Amerika´da Clark Üniversitesinde Profesör Taner Akçam başkanlığında Türk ve Ermeni akademisyenlerden oluşan 11 kişilik ekip tarafından Türkçe ve İngilizceye çevrildi, tasnif edildi ve kataloglandı.
1915 öncesi, sırası ve sonrasına ilişkin çok sayıda belgeyi içeren Gergeryan Arşivi´nin varlığı, konuyla ilgilenen uzmanlarca biliniyordu. Ancak hemen hemen hiç kullanılmamıştı. Bunun nedeni tasnifi ancak "iğneyle kuyu kazmak" ve "pösteki saymak" terimleri ile açıklanabilecek ölçüde zor, karışık, düzensiz bir belge yığınından ibaret oluşuydu. Bu bağlamda Profesör Akçam ve ekibinin büyük ölçüde tamamladığı çalışma 1915´i iddialarla ya da milliyetçi önyargılarla değil kanıtlarla, belgelerle tartışma ve açıklığa kavuşturma olanağı sağlaması açısından önem ve değer taşıyor.
Tasnif sonucu arşiv üç bölüme ayrılmış. Birinci bölüm tümüyle Osmanlı belgelerinden oluşuyor ve özellikle 1920 -1921 yılları arasında İstanbul´da görülen ve sorumlu İttihat ve Terakkicilerin yargılandığı "Ermeni tehciri" davalarındaki sorgu tutanaklarını, tanık ifadelerini içeriyor. Bu belgelerin orijinallerinin Türkiye´de Genel Kurmay arşivinde bulunduğu ve erişime kapalı olduğu ileri sürülüyor. Ancak o dönemde davaya müdahil taraf olduğu için İstanbul Ermeni Partikliğinin belgelerden bir kopya edinmesi hakkı bulunuyordu ve Patrikhane bu belgeleri Kudüs Ermeni Patrikhanesine kadar ulaştırarak günümüze kalmasını sağlamıştı.
Arşivin ikinci bölümü ise Gergeryan´ın özel araştırmalarından oluşuyor, Özellikle Yozgat ve Kayseri´de görülen davalara ilişkin tanıklıkları ve İttihat Terakki sorumlularının ifadelerini içeriyor.
Gergeryan Arşivi´nin üçüncü bölümü esas olarak Gergeryan´ın başka ülke arşivlerinden topladığı orijinal malzemelerden oluşuyor. İstanbul Ermeni Patrikliğine ait Fransızca ve Ermenice dökümanlar bu bölümde önemli bir yer tutuyorlar. Bu bölümde ayrıca Avusturya, Almanya, İngiltere ve ABD arşivlerinden toplanmış malzemeler de mevcut.
Profesör Akçam ve ekibi, PDF formatında internet ortamına aktardıkları Gergeryan Arşivinin serüveni üstüne ayrıntılı ve ilginç bilgiler veriyorlar. Bunlar arasında Sivas´ın Gürün ilçesinde 1911´de doğan ve 1915´de 16 kardeşinden 10´unun ve ana babasının gözü önünde öldürülmelerine tanık olan Krikor Gergeryan´ın çok ilginç yaşam öyküsü de var.
