İslamda “Mehdi inancı”nın özeti şöyledir.
Mehdi kelimesi sözlükte “hidayete ermiş” kimse demektir. Istılahta ise dünyada fesat ve bozgunculuğun hüküm sürdüğü esnada ortaya çıkıp insanları hidayete erdireceğine inanılan kimse anlamına gelir.
Kur’an-ı Kerim’de Mehdilik kavramıyla ilgili herhangi bir ayet bulunmamaktadır.
İki temel hadis kaynaklarından Buhari ve Müslim’in Sahih’lerinde de yine açık bir rivayet yoktur.
Bu bakımdan yaygın İslami anlayışa mensup (Sünni) kelam alimlerinin eserlerinde de mehdilik ile ilgili açıklamalardan söz edilmez.
Ancak Tirmizi, İbn Mace ve Ebu Davud’un Sünen’leri ile Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde Mehdi’nin geleceği, Hz. Peygamber (s.a.s.)’in soyundan olacağı, adının Peygamber’in adıyla aynı olacağına ve bazı fizik özelliklerine dair çeşitli rivayetler bulunmaktadır.
Bu rivayetler; özellikle, Hicri III. (M. IX.) yüzyılda hadislerin toplanıp kayda geçirilmesi ve hadislerin sıhhati konusunda titiz davranmayan muhaddislerce hadis mecmualarına alındığı şeklinde değerlendirilmektedir.
Özellikle Selefi alimler bu hadisleri sahih kabul ederken diğer bazı ulema bunları zayıf yahut tartışmaya açık bulmuşlardır. Bu sebeple konu, Ehl-i sünnet inanç esaslarından değildir. Erken devir Sünnî literatüründe bu inanca hemen hemen hiç temas edilmemiştir.
Ancak konu daha çok hadisçilerin dahil olduğu Selefiyye’ye ait eserlerde yer almış ve geç dönemde oluşan Sünnî kelâm literatürü ile “fiten ve melâhim” türü eserlerde ise Mehdî telakkisinden genellikle kısaca bahsedilmiştir.
Önce Hindistan dinleri (Zerdüştlük) etkisi altındaki Şiîler, ardından Emevîler ve Abbâsîler arasında yayılan Mehdî inancı, ardından Sünnîler arasında da benimsenmeye başlanmıştır.
Diğer taraftan Şia Mehdiliği “imamet” inancının bir parçası olarak ele almış, On İkinci İmamın beklenen Mehdi (Mehdi el-muntazar) olduğuna inanmıştır.
Mehdî inancı hakkında ileri sürülen görüşler, İslam alimleri tarafından çeşitli yönlerden eleştiriye tâbi tutulmuştur.
İslâm öncesi din ve inançlarda, Mehdî kavramının kökleri ve gelişmesi konusunda bazı araştırmacılar iki görüş ortaya koyarlar.
“Bunlardan birincisi Mehdî inancının Sumerler’de doğduğu, Bâbilliler’de ve Mısırlılar’da geliştiği ve bu iki kanaldan dünyaya yayıldığı düşüncesidir ki, ilk örnekleri Kral I. Sargon’da (m.ö. 2350 yılları) ve Hammurabi’de (m.ö. 1728-1686) görülmektedir.
İkinci görüş Mehdî inancının her dinin kendi içinde, kendi tarihî, psikolojik ve sosyolojik şartlarına göre doğup geliştiğidir. Meselâ Hinduizm’de Mehdîliğin menşei Tanrı Vişnu’nun Kalki ismiyle müstakbel avatarasına ve Hint zaman tasavvuruna dayanır.
İslâmiyet’te de Hulefâ-yi Râşidîn devrinin arkasından başlayan iç savaşların tarihî, siyasî ve psikolojik tezahürleri Mehdi inancının doğmasına sebep olmuştur derler.
Başta İbn Haldun olmak üzere bir çok İslam alimi tarafından, Mehdî inancının, Yahudilik, Hıristiyanlık ve Maniheizm’e ait “Kurtarıcı” (Mehdî) kültünün, İslam alemine yansımaları olarak kabul edilmiştir.
Özellikle Şia ve Sufiyye arasında kabul gören Mehdi inancı; İslam tarihinde bir çok trajik olayların, savaşların çıkmasına sebep olmuştur. Halen bu tehlike devam etmektedir.
Sonuç itibarı ile; ‘Mehdi inancı’ İslam dininin, asıl yaygın Sünni anlayışının akaid/inanç esaslarından olmayıp, daha çok İslam öncesi dinlerdeki “kurtarıcı” anlayışının geç dönemde, çeşitli sebeplerle İslam alemine yansımasıdır.
Diyanet İşleri Başkanlığı, Din İşleri Yüksek Kurulu “Mehdilik” konusunda, 20.06.2012 tarihinde bir çalıştay gerçekleştirmiştir.
Çalıştayda “İslam tarihinde ortaya çıkan “Mehdilik” hareketleri nelerdir?”, “Kur’an-ı Kerim’de “Mehdilik” ile ilişkilendirilen ayetler var mıdır?”, “Mehdilikle ilgili hadisler ve bunların senet ve metin yönünden tahlili”, “Kelâmcıların “Mehdilik” hakkındaki görüş ve değerlendirmeleri” ve “Günümüzde Mehdilik” iddiasında bulunan kişiler ve görüşlerinin tahlili” gibi hususlar ele alınmıştır.
Daha geniş bilgi, Din İşleri Yüksek Kurulundan alınabileceği gibi; konuyla ilgili olarak, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nin “Mehdi” (XXVIII, 369–374) ve “Mehdilik” (XXVIII, 384–386) maddelerine bakılabilir.
Vesselam.
