Asya canlı bir varlık ve Afganistan onun kalbi
Kalp harap olursa beden de harap olur
Kalp özgür kaldığı sürece beden de özgürdür
Değilse,
Rüzgarda sürüklenen saman sapı olur!
Muhammed İKBAL
Aylar içinde kimi aylar vardır ki diğerlerinden ayrılır. Ramazan ve Muharrem gibi… Günler içinde kimi günler vardır ki, farklıdır. Cuma gibi… Beldeler içinde kimi beldeler vardır ki adı anıldığında insanı sarsar. Kudüs, Mekke, Medine gibi…İnsanlar içinde de bazı insanlar vardır ki diğerlerinden farklıdırlar. Heva ve arzunun, hırs ve tamahkarlığın, bencillik ve kötümserliğin, cehalet ve hamakatin, dar görüşlülük ve yozluğun girdabından kurtulmak için ceht ve sebat eden kişilerdir bunlar… İnsan-ı kamil mertebesine ulaşmak için nefsini tezkiye eden üstün şahsiyetler… Hikmeti ve irfanı azık edinmiş, düşmanlarının dahi imrendiği yüce ruhlar…
Çok konuşmayan fakat çok şey anlatan, heybetli olmayan fakat bakışlarıyla korkutan, kal(söz) değil hal ehli, yapmadığını söylemeyen ve söylediğini evvela kendisi yapan, gösterişten ve riyadan korunmak için her daim nefsini murakabe eden, dua ettiklerinde duaları geri çevrilmeyen ve ne yazık ki sayıları her geçen gün azalan aziz insanlar…Modern çağın anlamakta zorlandığı bilge şahsiyetler…Ölümün ve yıkımın rutinleştiği savaş zamanlarında bile yüce insani değerlerden zerre kadar taviz vermeyen ve bu nedenle muarızlarının dahi gıpta ettiği müstesna değerler…Dersini irfan mektebinin aziz öğretmeni olan Rasul(s.a.v)’den almış, en kritik anlarda dahi muhatabının hidayetini düşünen, öldürmeyi değil yaşatmayı şiar edinmiş çağdaş sahabeler…Hayber’in fethi öncesinde sancağı verdiği Hz. Ali(r.a)’ye ‘’Ey Ali senin için bir kişinin hidayetine vesile olman, üzerine güneş doğan her şeyden(başka bir rivayette kızıl tüylü develerden)daha hayırlıdır’’ diyerek şirk/küfür sistemlerinin iğvası altında inim inim inleyen insanların tevhid hakikatiyle tanışmasını en büyük cihad olarak niteleyen mustazafların peygamberinin takipçisi olan, kelimenin gerçek anlamıyla mü’min/mü’mine kullar…Yüce ahlaki ilke ve prensiplerden taviz vermeden direnen abidevi şahsiyetler…
Afgan-Sovyet savaşındaki kavi duruşu ve ferasetli mücadelesinden ötürü kendisine karşı evvelden beri hüsn-ü zan beslediğim, Penşir Arslanı lakaplı, Ahmet Şah Mesut’un hayat hikayesini okuduğumda, yukarıda meziyetlerine işaret ettiğim müstesna insanlardan birini tanıdığımı fark ettim. Hele ki direniş ahlakının ayaklar altına alındığı zamanımızda, Ahmet Şah Mesut ahlaklı direnişin mümtaz bir temsilcisi olarak hatırlanmayı fazlasıyla hak ediyor. Bu nedenle yazının başlığını ‘’Direniş Mektebinin Aziz Öğretmeni’’ olarak koymayı münasip gördüm.
Kimdir Şah Mesut? Onu ayrıcalıklı kılan nedir? Avrupa’nın uzak bir köşesinde kendisini manastıra kapatmış bir rahibenin dahi hakkında kitap yazmak için uğraştığı bu adam, ne yapmıştı da, Japonya’dan ABD’ye, Avrupa’dan Türkiye’ye kadar binlerce insanın dikkatini çekmeyi başarmıştı? Sovyetleri (arkasına bakmadan) Afganistan’dan çıkaran iradeyi temsil etmesi midir Şah Mesut’u bu kadar meşhur yapan? Yoksa bağımsızlığı şiar edinmesi ve hiçbir paha karşısında özgürlüğünden taviz vermemesi mi? Yeri geldiğinde otantik Afgan kıyafetiyle Avrupalı politikacılarla aynı masada oturup bütün Dünya’ya seslenen, yeri geldiğinde ise cepheden cepheye koşan bu bağımsızlık sevdalısı adamı anlatmak, aslında Afganistan’ı anlatmaktır dersek acaba fazla mı abartmış oluruz? Bilakis, Afganistan’ın son yüz elli yılda üç farklı emperyal güce karşı verdiği mücadelenin mahiyetini ve keyfiyetini anlamak için Şah Mesut’u anlamak şarttır. Öte yandan mü’mince direnişin nasıl olacağı hususunda bugün kafası oldukça karışık Müslümanlar için güzel bir örnektir. İŞİD mantalitesinin Afganistan’da ki temsilcisi olan Taliban’la yıllarca savaşmak zorunda kalmış olan Şah Mesut, daha 1990’lı yıllarda bu mantalitenin bir gün Dünya’nın başına bela olacağını fark eden ferasete sahip bir entelektüeldir aynı zamanda. Hiç bir ahlaki/insani değere sahip olmayan İŞİD ve türevleri gibi yapıların üremesine zemin hazırlayan Taliban zihniyeti, sadece kafir olarak nitelediklerinin değil belki daha da fazla Müslümanlar için sorun teşkil etmektedir.
Yüreği ve merhameti Afgan Coğrafyası kadar geniş, vakarı ve cesareti Hindikuşlar kadar kavi ve muhkem, kelimeleri Penşir Vadisi kadar velut olan bu aziz direnişçiyi daha yakından tanımamızı sağlayan Arjantinli edebiyatçı Marcela Grad’a ve onun “Mesud: Efsanevi Afgan Liderin Farklı Bir Portresi” adlı kitabını Türkçe’ye aktaran Seval Yılmaz CRUMP’a teşekkürü borç biliriz. Kitabın öyküsü oldukça ilginç. Bu nedenle evvela bu öyküden kısaca bahsetmekte fayda var.
Marcela Grad, “Mesud: Efsanevi Afgan Liderin Farklı Bir Portresi
Kitabın yazarı Marcela Grad,Buanes Aires doğumlu bir öykücü. Şah Mesud’u ilk defa Christophe De Ponfilly’nin çektiği bir belgeselde görüyor. Kendi ifadesiyle o andan itibaren aklında kalan (tek şey) Mesut ve takipçilerinin gözleri oluyor. Sovyetlere karşı savaşan bu adamın aynı zamanda cephede arkadaşlarına şiir okuması onu çok etkiliyor ve bu efsane komutanı daha iyi tanımak, yaptıklarını ona yaptıranın ne olduğunu anlamak için yüreğinde meydana gelen bir depremle harekete geçiyor. Kendisine Mesut hakkında kitap yazmayı aklının değil kalbinin telkin ettiğini söylemesi aslında meseleyi yeterince özetliyor.
Afganistan bugün genellikle terörizm, Taliban gibi gündemlerle hatırlanan bir belde. Son yüz elli yılını üç büyük emperyal gücün baskısı altında geçirmiş. İlk önce İngiltere’nin egemenlik kurmak istediği Asya’nın kalbi bu beldeye,sonraları Sovyet Rusya ve en nihayetinde NATO öncülüğünde ABD yerleşmiş durumda. (Not: Yaklaşık bir yıl önce-Ağustos 2021 ‘de- ABD Afganistan’dan çekildi ve inisiyatif yeniden Taliban’ın eline geçti.)Bugün kırk yaşında olanların savaştan başka bir şey hatırlamadığı bu coğrafyanın gerçek manada tanınması için Şah Mesud’un hayat hikayesinde önemli ipuçları var hiç şüphesiz. Marcela Grad’ın “Şah Mesud” biyografisi bir tarih kitabı değil. Ancak tarihe tanıklık edenlerin aktardıklarından meydana geliyor oluşu bu kitabı önemi kılıyor. Biyografilerin tarihi öneme haiz olup olmadıkları hakkında spekülasyon yapmayacağım.Ancak Şah Mesud gibi önce Sovyetlere,ardından Hikmetyar öncülüğünde ki cepheye ve en nihayetinde Taliban’a karşı savaşmış müstesna bir komutan ve dava adamının hayat hikayesi elbette ki sadece Afganistan’ın tarihi olarak değil,fakat İslami Direniş Hareketleri’nin kendilerini nasıl konumlandırması gerektiği hususunu anlamak açısından da önemlidir diye düşünüyorum. Özellikle Irak’ın ikinci kez işgali sonrasında Dünya’nın gündemine oturan İŞİD ve türevleri gibi İslami iddialı yapıların nasıl bir zihinsel kodla hareket ettiklerinin anlaşılması açısından da kitapta önemli ip uçları bulmak mümkün.Ayrıca Kitap bir direniş hareketinin,ideolojisi ne olursa olsun,halk desteği yoksa başarıya ulaşamayacağı gerçeğini perçinleyen malumatlarla dolu.Şah Mesut’u bu kadar değerli yapan unsurların başında onun Afgan halkıyla kurduğu güçlü temasın çok büyük bir payı olduğunu unutmamak gerekir.
Ahmet Şah Mesut,1953 Penşir doğumlu bir Tacik.Kabil’de mühendislik eğitimi almış.Önceleri Burhaneddin Rabbani’nin liderliğinde ki komünist karşıtı harekete iştirak etmiş.Sovyetlere karşı ilk askeri operasyonunu 25 yaşındayken gerçekleştirmiş. Suikastle öldürüldüğü 09 eylül 2001 tarihine kadar‘’hazır ol cenge istiyorsan sulhu salah’’ sözü mucibince kah harici düşman Sovyetlerle kah dahili şuursuzlar güruhu Hikmetyar ve Taliban’la savaşmış.Ölümünün ardından Hamid Karzai döneminde Afganistan’ın ulusal kahramanı ilan edilmiş.Onu farklı kılan ise sadece cephede Hafız’dan ya da Mevlana’dan şiirler okuması değil,ahlaklı bir direniş ortaya koyarak düşmanlarının bile taktirini kazanacak kadar vakur duruşudur.Bu nedenle yazıya başlarken dikkat çektiğim sayıları azalanlardan biridir O. Nitekim bugün direniş adına ortaya çıkanların nasıl fecaatler işlediği ortadayken,Şah Mesut’un savaşın en zor anlarında dahi düşmanlarına benzememek için verdiği mücadele onun farklılığının en bariz işaretidir. 11 eylül saldırılarından iki gün önce suikastle ortadan kaldırılması kafalarda ciddi soru işaretlerinin doğmasına sebep olmuştur. Bilindiği üzere 11 eylül mürettep saldırılarından hemen sonra ilk olarak Afganistan işgal edilmiştir. Saldırıyı gerçekleştirenler hakkında ‘’radikal İslamcı/fundamentalist’’ yaftası, Afganistan’ın da radikal İslam’ı besleyen bir merkez olması işgalin gerekçesi olmuştu. Asıl amaç elbette ki İkbal’in de şiirinde belirttiği üzere Asya’nın kalbi olan bu beldeye hakim olmaktı. Ancak müdahale için bir gerekçe lazımdı ve Taliban bu gerekçeyi ABD’ye fazlasıyla verdi. Şu soruyu sormak önemlidir diye düşünüyorum. Şayet Şah Mesut öldürülmeseydi ABD/NATO Afganistan’da tutunabilir miydi?Ya da ABD işgalinin daha kolay olmasını sağlamak için mi Şah Mesut gibi kuşatıcı bir komutan öldürüldü? Taliban’ın Pakistan istihbaratı tarafından kurulduğu ve Afganistan’ın başına bela edildiği, Suud ve ABD tarafından da yıllarca lojistik destek aldığı gerçeği hatırlandığında Şah Mesut’un ortadan kaldırılmasını basit bir suikast olarak adlandırmak mümkün görünmemektedir.
Özgürlük aşkı/bağımsızlık sevdası, doğrudan sömürgeleştirilememiş toplumlarda daha kavidir. Çünkü sömürge olmak sadece toprağın bağımsızlığını kaybetmesi olarak adlandırılamaz. Aynı zamanda bağımsız düşünme/üretme ve direnme yoksunluğunu da beraberinde getirir. Afganistan’ın İngiltere başta olmak üzere Sovyet Rusya’ya ve NATO/ABD ortaklığına karşı verdiği özgürlük mücadelesi, bu ülkenin doğrudan sömürgeleştirilememiş olmasından dolayıdır. Marcela Grad’ın Afganistan’a dikkat kesilmesini sağlayan motivasyon, Sovyetlere karşı kıt kanaat imkanlarıyla direnen bu insanların gözlerinde ki özgürlük sevdasıdır. Şah Mesut bu sevdanın mücessem halidir.
Penşir vadisinde Rusları sekiz kez mağlup eden Mesut, Sovyetlerde bile övülen bir komutandır. Savaş süresince uluslar arası haber kuruluşları doğru haber almak için Mesut’a başvurur veya ondan gelen bilgileri doğrulatmaya ihtiyaç duymadan yayınlar. Savaşın kendine has tahrip ediciliği içerisinde, insan olarak kalmanın en güzel örneğini veren bu Tacik komutan yaşamı boyunca Müslüman kimliğinin paklığını bütün Dünya’ya göstermiştir. Bu yönüyle çağdaşlarından Aliya İzzetbegoviç, Cevher Dudayev, Ahmet Yasin gibi ahlak abidesi direnişçiler safında ki yerini almaktadır.
Küresel istikbar direniş ahlakına sahip Müslümanları sevmiyor. Onlar barbarlık, zalimlik ve hoyratlık yapan Müslümanlardan hoşlanıyor. Şah Mesut’un katledilmesi onun ahlaklı bir direnişçi olmasından dolayıydı. O düşmanlarına benzemek istemedi. Tıpkı Aliya İzzetbegoviç gibi… Kendilerine en vahşi zulümleri yapan Sırpları esir aldıklarında onlara kötü muamelede bulunma hakları olduğunu iddia eden Bosnalı askerlere Aliya’nın verdiği ‘’onlar bizim akıl hocamız değil,biz Müslümanız’’ cevabı düşmanına benzememek için direnen ahlak abidesi bir Müslüman direnişçinin özelliğini göstermesi bakımından önemlidir.Aynı tavır Şah Mesut’ta da mevcuttur. Esir alınan Sovyet askerlerine gösterdiği alicenaplık onların İslam’la müşerref olmalarını sağlamıştır.
28 nisan 1992’de binlerce askeriyle Kabil’i ele geçirdiğinde Şah Mesut mütevazi kimliğinden zerre kadar taviz vermeden hareket etmeyi yeğler. Kabil’de ki komünist rejim taraftarlarının güvenliğini bizzat sağlar. Onun bu alicenaplığı daha sonraları yıllarca savaştığı Taliban tarafından da teslim edilecektir.Şah Mesut’un suikastle ortadan kaldırılmasına sevinenlerin aksine bazı üst düzey Taliban mensupları ‘’Afganistan evladını kaybetti’’ veya ‘’Afganistan kaybetti’’ mealinde sözler sarf ederler.Kabil’i ele geçirdiği ve ısrarlar sonucu savunma bakanlığı görevini üstlendiği yıllarda Şah Mesut’u en fazla üzen şey adına “iç savaş” denen, fakat aslında Afganistan’ın yerli iradesini ortadan kaldırmak için tertip edilen hadiselerdir. Hizb-i İslami’den Hikmetyar’ın, Pakistan istihbaratı ISI’nın kontrolünde Şah Mesut’a karşı verdiği mücadele Kabil’de korkunç yıkımlara sebep olur.Kendisine başbakanlık görevi verilmesine rağmen kabul etmeyen Hikmetyar, Mesut’un ikna çabalarına da yanıt vermez ve yıllarca sürecek Afgan iç savaşının mimarlığını yapar. Sonraları Taliban’ın ülkenin başına bela olmasının zemini oluşturan bu saldırılar, Sovyet-Afgan savaşının verdiği zarardan daha fazlasını yaşatır Afganistan’a…
Sadece Hikmetyar’ın şuursuzluğu değil, komünistlerin desteklediği Raşit Dostum ile İran destekli Hazaraların da savaş sonrasında toparlanmaya çalışan Afganistan’a verdikleri zarar oldukça büyüktür. Bu süreç Şah Mesut’un hayatının en zorlu yıllarıdır. Sovyetlere karşı savaşırken dahi bu kadar zorlanmamıştır. Sovyetlerin çekilmesinin ardından kesilen yurt dışı yardımlar ve İran-Pakistan hattının Afganistan özelindeki stratejik çıkarları, zaten merkezi bir otoritenin olmadığı Afganistan’da gruplar arasındaki kavgaların şiddetlenmesine sebep olmuştur. Şah Mesut bunu erkenden fark etmiş ve bütün gruplardan oluşan bir istişare heyeti kurarak yeni bir Afgan hükümeti oluşturmayı arzulamıştır. Bu münasebetle Burhaneddin Rabbani’nin riyasetinde kurulan hükümette Mesut savunma bakanı, Hikmetyar ise başbakan olarak görevlendirilmiş ancak Hikmetyar’ın Pakistan’ın kontrolünde hareket etmesi, Afganistan da yeni hükümetin kurulma sürecini sekteye uğratmıştır. Mesut bu süreçte Hikmetyar’a karşı savaşmak zorunda kalmış ve Kabil’in güvenliğini sağlamaya çalışmıştır. Bu dönemde Afganistan’ın güneyi tamamen Pakistan istihbaratı ISI tarafından kontrol edilmektedir. Hikmetyar başkentin hemen dışından bazen bir günde sayıları bini bulan roketlerle saldırmaktadır. Bu süre zarfında Şah Mesut, Hikmetyarla defalarca konuşmasına ve hatta onun emri altında görev yapmayı kabul etmesine rağmen, Hikmetyar Kabil’i bombalamaktan vazgeçmemiş ve Pakistan tarafından kendisine biçilen rolü oldukça iyi bir şekilde oynamıştır.
Ne zaman ki Hikmetyar mağlup edildi o vakit Pakistan, Taliban’ı Afganistan’ın başına bela etmiştir. Bu süreç aynı zamanda oldukça karanlık bir dönemi ifade eder.1992-1996 yılları Afgan iç savaşı olarak nitelense de aslında iç savaş olmaktan ziyade şimdilerde Suriye özelinde gündeme gelen ‘’Proxy war/vekalet savaşı’’ bağlamında değerlendirilebilir. Çünkü bir yandan İran, diğer yandan Özbekistan ve Pakistan kendilerine bağlı etnik grupları desteklemekte ve Şah Mesut ise tüm bu yapılara karşı tek başına özgür bir Afganistan için mücadele etmektedir. Mesut’u diğerlerinden ayıran, Afganistan için karar verecek olanların bu ülkenin yerli damarından beslenen kişiler olması arzusunda yatmaktadır. O ne İran’ın ne de Özbekistan, Pakistan ve hatta ABD’nin Afganistan da ki müdahalesini kabul etmiyor ve daha yerli/bağımsız bir hükümetin teşekkül etmesi yolunda çaba gösteriyordu. Bu sebeple Taliban’ın ortaya çıkmasından sonra Herat’ta, İsmail Han öncülüğünde bir çok Afgan aydın/bürokratın da katıldığı toplantılardan birinde Şah Mesut Burhaneddin Rabbani’ye Sovyetlerin çöküşünü örnek vererek iktidarını başkalarıyla paylaşması önerisinde bulunarak farklı gruplardan bir hükümet oluşturmasını teklif eder. Fakat teklifi Rabbani tarafından reddedilir. Sonrasında Taliban’ın işlediği cinayetler ve akabinde hükümeti devirmeleri Şah Mesud’un bu teklifinin ne kadar yerinde olduğunu gösterir. Ancak iş işten geçmiştir. İran da Mesut’a karşı savaşan guruplara destek vermeye başlamıştır. Mesut daha fazla insan kaybının yaşanmaması ve Kabil’in harap olmaması için şehri Taliban’a teslim eder. Direnebilecek gücü olmasına rağmen bunu yapar ve doğduğu topraklara yani Rusları sekiz kez mağlup ettiği Penşir Vadisi’ne döner.
Bu vakitten sonra Mesud’un Taliban’la savaşı başlar. Taliban’ın ne olduğunu iyi bilen Kabil halkı da Mesutla beraber Penşir’e akın eder.Mesut burada Taliban’ı Kabil’den nasıl çıkaracağını hesabını yapar ve Ruslarla nasıl savaştılarsa Taliban’la da savaşmaları noktasında halkını cesaretlendirir. Taliban’ın içerisinde Araplar, Çeçenler ve Pakistan/İran /Özbekistan hattının desteklediği milisler vardır. Mesut, Taliban’ı Penşir vadisinde bozguna uğratır. Ancak Taliban şuursuzluğu dinmek bilmez. Sovyetler’in çekilmesi sonrası oluşan boşluğu doldurmak ve Afganistan’dan geçecek boru hatlarının güvenliğini sağlamak için Pakistan harekete geçer. Afganistan’ın Taliban elinde harap olmasına sebep olur. Afganistan bir yandan Suud destekli modern radikal selefilik için bir mektep işlevi görürken bir yandan da küresel silah ve uyuşturucu baronları için velut bir havza haline getirilir. Zamanla Taliban’ın Virginia kamplarında ABD ile sıcak temaslarına yer veren yazılar/makaleler yayınlanır. Görünürde kendisiyle savaşılan Taliban arka planda petrol hatları ve uyuşturucu trafiği için işbirliği yapılan bir partner olur.
İslami direniş adı altında Dünya’nın farklı yerlerinde İŞİD/El-Kailde/Boko Haram gibi örgütlerin zuhur etmesi, Afganistan da Taliban varlığının ortaya çıkması sonrasına dayanır.Bu yapılar bugün ‘’Öcü İslam’’ algısını beslemekle birlikte iyi mobilize olmalarının sağladığı avantajla gittikleri ülkelerdeki yerli direniş damarını ortadan kaldırarak tıpkı Afganistan da yaptıkları gibi emperyal müdahaleye zemin hazırlamaktadır. Boko Haram’ın Afrika’ya, İŞİD’in Ortadoğu’ya,El Kaide/Taliban’ın ise Asya’ya müdahaleyi meşrulaştırdığı bugün apaçık görülmektedir. Şah Mesut, ferasetiyle bu yapıların nasıl bir zihnin ürünü olduğunu görmüş ve ömrü yettiğince mücadele etmiştir. Onun Taliban tarafından öldürülmesine bu nedenle şaşırmamak gerekir.
Son olarak Mesut’un irfani/hikemi yönüne dikkat çekmek isterim. Onun direnişini farklı kılan da kanaatimce bu irfani yönüdür. Çünkü savaşın tüm hoyratlığına rağmen insan kalabilmeyi başarmak aziz İslam’ın irfan mektebinden ders almakla mümkündür. Bu mektep, nefsini çiğliklerinden arındırmayı ve ulvi değerler uğruna mücadele etmeyi şiar edinmeyi öğretir. Bu mektep kahramanlık, mal mülk edinme, şöhret ya da ırk/kavim/toprak için değil,yalnızca ilahi rızayı kazanabilmek ve i’layı kelimetullahı hakim kılmak için ceht etmeyi öğretir. Bu mektep Rasul(s.a.v)’ün Hz. Ali’ye nasihatinde belirttiği üzere ganimeti değil hidayeti öncelemeyi öğretir. Bu nedenle bu mektebin talebeleri sadece dostlarının değil düşmanlarının da takdirini kazanırlar. Ömer Muhtar’dan İmam Şamil’e, Cevher Dudayev’den Hasan el-Benna’ya, Aliya İzzetbegoviç’ten Şeyh Ahmet Yasin’e ve daha adını anamadığımız tüm ahlaklı direnişçilerimiz, irfan mektebinin mümtaz talebesidirler.Şayet bugün de ahlaklı bir direniş sergilenecekse bu mektepten ders almakta fayda var. Vesselam…
Kaynak: Farklı Bakış
