Bayram (ıyd) ve tatil (atl) kelimeleri birbirinin yerine kullanılması; etimolojik ve epistemolojik olarak mümkün değil. Ancak kültürel olarak ve toplum mühendisliği sonucu bayram denilince akla tatil ge(tiri)liyor. Tatil nedir? Tatil tembelliğin kamuflajı olarak kullanılmasa da söz konusu olabilir mi? Tatil kelimesi muhatabında nasıl bir algı oluşturuyor; sosyal ve ekonomik sonuçları üzerine düşünmek/konuşmak lazım.
Tatil boşa çıkarmak, durdurmak ve hali olmak anlamlarına gelmektedir. Hayatı işlevsizleştirmektir tatil. Hayatın işlevsizleştirilmesine, boşa çıkarılmasına ve durdurulmasına İslam izin verir mi? Hayır! Vermez. "Boş kaldın mı hemen (başka) işe koyul" ayeti bunu anlatır.
Bayram ise haraketlilik anlamına gelmektedir; kalbi, zihinsel ve sosyo-psikolojik hareketliliğin zirve yaptığı günler demektir. Bayramlar toplumsal hafızanın canlı tutulmasıdır. İnsan ve toplumun bir üyesi/toplumla olmanın bir sonucudur bayram. Hayvanlarda ve bitkilerde bayram algısı var mı sorusunu sormak akıllı insanlara hakarettir. Tek başına toplumdan uzak bir yerde dağ başında veya ormanların derinliğinde yaşayan bir kimsenin bayramı hissetmesi ve yaşaması da mümkün değildir. Yani bayram bu kimselerin neyine! Öyleyse bayram insan denen varlığa ve toplumsal hayatın içinde olanlara ait bir kutsal değerdir.
Ülkelerin/insanların bugünkü anlamda tatil/resmi tatil anlayışının yeni olduğunu söyleyebiliriz. Başlangıç ve evirilerek geldiği 200 yıllık bir zaman dilimi. Özellikle tarım toplumunda ya da şehir hayatının egemen olmadığı coğrafyalarda tatil anlayışı söz konusu değildir. İslam tarihinde hafta tatili uygulaması da pek yoktur. Sanayi toplumunda ve çalışanların sağlığının korunması ve başta aileleri olmak üzere sosyal hayata zaman ayırabilmeleri için çalışma saatleri ve tatil; iş yasası ile düzenlenmiştir. (Bu noktada dinlenme ve sosyal hayata zaman ayırma olayını makalemin konusu tatilden ayrı değerlendiriyorum. Bu asıl itibariyle tatil yani hayatı durdurma/boşa çıkarma değil farklı bir faaliyette bulunmaktır.)
Bayramın tatile (aileden, akrabadan, komşudan, dostlardan kaçmaya ve yalnızlaştırılmaya) dönüştürülmesi anlayışını kabul etmek mümkün değildir. İslam bayram günlerinde; sıla-i-rahim (akrabalar) başta olmak üzere, yakın uzak komşulara, dostlara ve insanlara karşı bir sorumluluk yükler. Bu sorumluluk en öz ifadesiyle onların sevincini ve hüznünü paylaşmak/ortak olmaktır. Ayetler ve hadislerin gereği bu olmakla birlikte; insan olmakta bunu gerektirir.
Şimdilerde bayram bayramlıktan çıkarılıp tatile dönüştürülmektedir; yani hayatın durdurulmasına, israf edilmesine ve zamanın öldürülmesine. Günler öncesinden bayram günlerini tatile dönüştüren kampanyalar yapılarak; yıl boyunca sağa sola koşuşturmaktan, haz ve hızından eş ve dostlarına zaman ayıramayan kimseler; bayramda da yalnız kalmayı ve yalnızlaştırılmayı sürdürmektedirler.
Hâlbuki bayramlar; kalbe dokunulan günlerdir ki o kalp; başta anne ve babalar olmak üzere; çocuk ve yaşlılar; zayıflar, yoksullar ve yetimler; delikanlılar ve zenginler; yani ilgi ve alakaya muhtaç yaratılan; insan.
