Filipinler´in güneyinde yaşayan sayıları iki milyonu aşan Müslüman azınlığın katıldığı referandumun birinci aşaması 21 Ocak tarihinde gerçekleşti. Referandumun ikinci aşaması 6 Ocakta Mindanao bölgesinin diğer yerlerinde gerçekleşecektir. 21 Ocak referandumu, dünyanın gözlerinin Filipinlere ve Bangasamoro´ya çevrilmesine neden oldu. Referandum sonucunda halkın yüzde sekseni özerk yönetimin oluşturulmasına evet demiştir. Bangasamoro referandumunun, Filipinler´de barışın ve refahın gelişmesine dair umutları güçlü bir şekilde canlandırdığı görülmektedir. Bagsamoro referandumu, Müslüman azınlığa geniş kapsamlı otonom bir yönetim kurmalarının önünü açmaktadır. Bangasamoro referandumundan beklenen önemli sonuç elli yıla yakındır süren silahlı çatışmayı sonlandırmaktır. Müslüman azınlık, elde ettiği otonom yönetim sayesinde yürütme, yargı ve güvenlik alanlarında kendi işlerini kendileri yürütecekler, kendi topraklarının ve doğal kaynaklarının işletmesine sahip olacaklardır.
Referandumun gerçekleştiği yer, Mindanao bölgesidir. Filipinler devleti ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi arasında imzalanan antlaşmadan sonra referandumun gerçekleştirilmesi mümkün olmuştur. Filipinler´in ikinci büyük adası olan Mindanao, zengin mineral kaynaklarına sahiptir. Burada yaşayan halka referandumda Organik Yasa´nın öngördüğü Bangasomoro Özerk bölgesel yönetiminin oluşturulmasına evet veya hayır yönünde tercihlerinin ne olduğu sorulmuştur. Referandum sonucunda Bangasamoro adında yeni bir otonom bölgenin oluşturulması amaçlanmaktadır. İspanyollar, Müslüman nüfusun burada yaşamasından dolayı Mindanao bölgesine Moroluların Vatanı anlamına gelen Bangasamoro ismini vermişlerdir. Bangasamoro ismi, yeni otonom bölge için kullanılmaya devam edilecektir.
Bangasamoro referandumu, Moro´da devam eden silahlı çatışmayı sonlandırması açısından önemlidir ve Bangasamoro barışı, bundan sonra çatışma çözümlerinde önemli bir deneyim olarak incelenecektir. Filipinler hükümetinin öncülüğünde gerçekleşen Bangasamoro barış sürecinde hükümet ve çatışan tarafların hepsinin yer aldığını, bütün tarafların görüşlerini ve taleplerini ifade etme imkânına sahip olduğunu söyleyebiliriz. Katılımcı ve çoğulcu bir şekilde gerçekleşen barış sürecine bütün tarafların katılımına özen gösterilmesi ve hiçbir aktörün süreçten dışlanmamasının altı çizilmelidir.
Mindanao bölgesinde yaşayan insanlar arasında toprak ve doğal kaynakların işletilmesi konularında kadim çatışmalar söz konusudur. Referandumun toprak ve doğal kaynakları kimin işleteceğine dair çatışmalara son vermesi, bölgesel barışın ve kalkınmanın önünü açması umulmaktadır. Mindanao bölgesindeki toprakların yerli halk tarafından işletilmesi ve sahiplenilmesi, barış sürecinin ortaya çıkardığı çok önemli bir imkândır. Filipinler hükümeti, Bangasamoro bölgesinin yeniden inşası ve kalkınması için mali kaynak ayırmayı taahhüt etmekte ve bölgenin gelişimine yardımcı olma sözünü vermektedir. Başka bir ifade ile özerk yönetim ve merkezi yönetim, barış, adalet ve refah için birlikte çalışma sorumluluğunu yüklenmektedirler.
Mindanao bölgesinde yapılan referandum Bangasamoro denilen Müslüman topluluğun bir halk olduğunu, kendisine özgü tarihsel ve kültürel kimliğe sahip olduğunu, bir anavatana sahip olduklarını, kendi yurtlarındaki doğal kaynakları işletmelerinin kendi hakları olduğunu ve kendi kendilerini yönetmenin hakları olduğunu dünyaya deklare etmektedir. Katolik Filipinler devletinin içinde Müslüman Moro ulusunun doğması, Asya´nın tarihinde bir dönüm noktasıdır. Mindanao bölgesinde yaşayan Müslüman azınlığın halk olma ve kendi kendilerini yönetme haklarının Filipinler devleti tarafından tanınmış olması, tarihsel nitelikte önemli bir gelişmedir.
Filipinler devleti ve bağımsızlık yanlısı Müslüman örgütler arasında yıllardır süren silahlı çatışmaların maliyeti çok ağır olmuştur. Yetmişli yıllardan beri devam eden çatışmalar sonucunda şimdiye kadar yüz yirmi bin insanın hayatını kaybettiği ve iki milyondan fazla insanın evini ve yurdunu terk etmek zorunda kaldığı ifade edilmektedir. Çatışmalı sürece son verip Bangasamoro barışının mimarı konumunda olan aktör, Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte´dir. Kendisi de Mindanao bölgesinden olan Duterte, yeni Bangasamoro´nun kurulmasıyla buranın barış ve refah adası haline geleceğine dair umudunu sürekli olarak ifade etmektedir.
Filipinler, iç çatışmalarla parçalanmış bir ülke durumundadır. 2017 Yılında DAİŞ bağlantılı radikal örgütlerin Marawi şehrini beş ay boyunca işgal etmesinden sonra hükümet, burayı kurtarmak için büyük bir operasyon düzenlemişti. Terörist örgütlenmelerin artması, Filipinler´de büyük kaygıya neden olmaktadır.
Bangasomoro barışı, terörizme ve şiddete karşı gerçekleştirilen çok önemli bir gelişmedir. Bangasomoro´da bundan sonra demokratik kurumların hızlı bir şekilde oluşturulması, Hristiyan ve yerlilerle hukuk ve demokrasi içerisinde ilişkilerin kurulması önemlidir. Bangasomoro´da demokratik, katılımcı ve barışçıl bir düzenin inşasında başarılı olunması, Asya ve dünya barışına büyük katkılar sağlayacaktır.
